Author name: Anupam

धनन्जय बुढा | १९ चैत काठमाडौ । हुम्ला जिल्लाका दिपकबहादुर बुढा आइडिया स्टुडियो सिजन ४को च्यम्पियन बनेका छन् । मंगलबार राति ललितपुरमा भएको अन्तिम प्रतिस्पर्धामा उनले Social Impact को Title बिजेता बनेसँगै ५ लाख नगद प्राप्त गरेका हुन् । हरेक वर्ष नयाँ आइडिया जुन आइडियाले उद्योगकोरुप लिएर समाजमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्ने करिब ४ सय प्रतिश्पर्धीरुको तीन महिनासम्म चलेको आइडिया स्टुडियो नेपालका कार्यक्रम संयोजक अनिल गन्धर्बले अनलाइन डबलीलाई बताए । संयोजक गन्धर्बले लुकेर रहेका तर समाजमा ब्यापकरुपमा सकारात्मक प्रभाव पारिरहेका प्रतिभाहरुबाट आइडिया अथार्त सकारात्मक सोँचको खोजि कार्य विगत ४ वर्षदेख गर्दै आएको बताए । बिजयी बुढाले ‘मिशन मार्शी’ शिर्षकमा आफ्नो धारणा र उपाय विस्तार गरेर फाइनल जितेका थिए । कर्णालीप्रतिको सदियौंदेखि भोकमारी, गरिवी र पिछडिएको उपमा गलत भएको र बरु कसैले मागी खाने भाँडो बनाउन यसो गरेको बुझाई उनको धारणा थियो । अर्कोतिर काठ्माडौं, नेपालगञ्जजस्ता शहरहरु यति सम्पन्न हुँदाहुँदै पनि रोगको शिकार हुने कुरा पनि सोचनिय भएको बताउँदै गन्धर्बले भने,- “हामीले के बुझ्नुपर्छ भने कणार्ली अर्गानिक खाद्यन्‍नको खानी हो भोकमारी होइन भातमारी हो, शहरहरुमा विसादीयुक्त खाना खाइरहेकाछौं त्यसैले रोगी भएका हौं ।” बुढाले कर्णाली जस्तो ठाउँलाई सरकारले कृषिको लागि जोड गर्नु पर्छ, अनि त्यही अर्गानिक खाद्य पदार्थको सहरमा बजारीकरण गर्नुपर्छ, त्यसबाट गाउँ र शहर जोडिने र स्वस्थ र सुखी नेपालीको आधार तयहुने उनले पुष्टि गरेक थिए । सो कार्यक्रमको औपचारिक वृहत रुपमा घोषणा गर्ने कार्यतालिका भएपनि विश्वब्यापी महामारी कोरोनाको असरको कारण केही पर सारिएको आयोजकले बताएको छ                               Watch the full episode Original Post            

सम्झना घिमिरे | काठमाडाैं, १९ चैत आज चैते दसैँ । सबैको घरमा विभिन्न परिकारहरू बनाइएको होला । नबनाउन् पनि किन ? आखिर हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको दसैँ जो पर्‍यो । परिवार अफन्तहरूसँग भेटभाट रमाइलो गर्ने दिन । तर, अफसोच ! विश्वव्यापी फैलिएको कोरोनाले गर्दा अधिकांश नेपाली घरभित्र थुनिएका छन् । त्यसैले पनि हुन सक्छ । यस पटकको चैते दसैँको रौनक खासै छाएको छैन । बजारमा अभाव, मनमा त्रास र पीडामा रहेको बेला चार्डपर्व मनाउने कुरै आएन । हामी सबै जीवन लम्ब्याउने आशामा घरभित्रै थुनिइरहँदा मार्सी बुढा भने मिसन पूरा गर्ने सोचले कर्णालीदेखि काठमाडौंसम्म आएका छन् । आखिर उनको मिसन के हो ? कुनै आईएसआई वा ‘र’ का एजेन्ट त होइनन् उनी जो संकटकालीन अवस्थामा पनि मिसनमै खटिइरहेका छन् । आखिर को हुन् मार्सी बुढा ? दौरा सुरूवाल कोट र ढाका टोपीमा ठाँटिएका मार्सी बुढा उर्फ दीपकबहादुर बुढा कर्णालीका रैथाने हुन् । उनी कर्णालीदेखि काठमाडौंसम्म त्यसै आएका होइनन् । कर्णालीमै जन्मिएर हुर्किएका दीपक कर्णालीलाई काठमाडौंका व्यक्तिव्यक्तिको स्वादमा रूपान्तरण गर्ने मिसन पूरा गर्ने सपना बोकेर आएका हुन् । आफ्नो मिसनबारे मार्सी बुढा साहित्यिक पारामा भन्छन्ः ‘कर्णालीको विम्ब बदल्ने सपना छ मेरो, आफ्नै जीवनमा साकार पार्ने संकल्प हो मेरो बरू मार्सी फलाउँछु, चौँरी चराउँछु, स्वदेशमै श्रम र सीप बगाउँछु, कर्णालीको विम्ब बदल्ने सपना हो मेरो ।’ यस्तो मिसनमा लागिपरेका मार्सी बुढा अत्यन्तै हँसिला र साहित्यिक व्यक्ति हुन् । आफ्नो मिसनबारे समेत कवितात्मक शैली बताउने उनी साहित्यिक व्यक्ति मात्र नभएर उद्यमीसमेत हुन् । राम्रो उद्यमी बन्ने आफ्नो सपनालाई दीपक अर्थात् मार्सी बुढा ‘मिसन मार्सी’को संज्ञा दिन्छन् । मिसन मार्सी   मार्सी चामलको भात । तपाईं हामी कतिले यो चामलको भातको स्वाद नचाखे पनि यसबारेको चर्चा भने निक्कै सुनेका छौँ । कतिपयले खानु पनि भएको होला र यसको चर्चा पनि स्वतःस्फूर्त गर्नुभएकै होला । हाम्रा नेताहरू पनि मार्सी चामलको भातको चर्चाले नचुलिएका होइनन् । हो, यही मार्सी चामललाई कर्णालीदेखि काठमाडौँसम्म ल्याएर प्रत्येक खानाप्रेमीहरूलाई चखाउने मिसन नै दीपकको सपना हो अर्थात् उनको ‘मिसन मार्सी’ । बेचिएको गरिबी विकट मानिने कर्णाली क्षेत्रमा ६० प्रतिशतभन्दा बढी जनता गरिबीको चपेटामा छन् । यस क्षेत्रमा बेलाबखतमा भोकमरी लागेको समाचार पनि सुनिँदै आएको छ । गरिबीको पीडाले पेलिएर निस्केका हुन् दीपकबहादुर बुढा, अर्थात् मार्सी बुढा । उनी भन्ने गर्छन्, ‘हाम्रो गरिबीलार्ई बेचेर स्रोत साधन परिचालन गर्नुको साटो विदेशी वस्तु किनाइरहेका छन् । घरघरसम्म पुर्‍याइरहेका छन् । चेतना होइन वस्तु पुर्‍याइरहेका छन् । जसले गर्दा घरमा फलेको वस्तुले भन्दा आयातित गुणस्तरहीन वस्तुले घर भरिने गरेका छन् ।’ मार्सी बुढाको मुख्य उद्देश्य भनेको नै चेतनासँगै गाउँघरमै उत्पादित वस्तुलाई कर्णालीमा मात्र होइन, सिंगो देशभरि नै सबैको घरमा राज गराउनु हो । मार्सी बुढाले कर्णालीको विकासका लागि मुख्य विम्बको रूपमा उभ्याएका छन् मार्सी चामललाई । उनका अनुसार कर्णाली क्षेत्रमा वर्षमा १ लाख हेक्टर क्षेत्रफलमा मार्सी धान उत्पादन हुन्छ । स्वास्थ्यका लागि अति नै लाभदायक मानिने र जुनसुकै रोगका लागि पनि राम्रो गर्ने यो बहुगुणी मार्सी चामलको भात राजघराना र राणाहरूले मात्रै प्रयोग गरे पनि अहिले हुनेखाने वर्गहरूको घरमा समेत पाक्न थालेको छ । यसलाई महँगो खाना पनि भन्ने गरिन्छ । यो जातको चामल विदेशमा समेत ब्राउन राइसको रूपमा निकै चर्चित छ । हो, यही चर्चालाई आयस्रोतको रूपमा अगाडि बढाउँदै दीपकले ल्याएका छन् मिसन मार्सी उद्यम । कर्णालीको सपना– काठमाडौंलाई अर्ग्यानिक बनाउने उपत्यकामा घुइँचो लागेर रासायनिक मलबाट उत्पादित खाद्यवस्तु किनेको देख्दा नमीठो लाग्छ दीपकलाई । यही नमीठो अनुभूतिलाई उनले बिजनेसको रूप दिएका छन् । कर्णालीमा १ लाख हेक्टरमा उत्पादन हुने मार्सी धानको चामललाई काठमाडौंमा ल्याई सहज र सुलभ तरिकाले बेची काठमाडौंलाई नै अग्र्यानिक बनाउने सोच छ उनको । मार्सी बुढाको भावी योजना ५ जनालाई रोजगारी दिइरहेका मार्सी बुढाले अहिले एउटा स्टोरबाट मात्रै दिनमा झण्डै १५ हजारको कारोबार गर्दै आएका छन् । उनको स्टोरबाट दैनिक ५० केजी मार्सी धानको चामल काठमाडौंमा बिक्री हुँदै आएको छ । कर्णालीका ५ जिल्लाबाट संकलन गरेर ल्याएको मार्सी चामललाई काठमाडौंमा अझ विस्तार गर्ने योजनाअनुरूप उनी अब स्टोरमा मात्र सीमित नरही अनलाइन, हेल्थ क्लब र डिपार्टमेन्टल स्टोरसम्म पुर्‍याउने योजनामा छन् । यी सबै स्थानमा पुर्‍याउन सके ५० केजीदेखि ५ सय क्विन्टलसम्म चामल कर्णालीबाट काठमाडौंमा बेच्ने योजनामा छन् । यसका लागि उनले १ करोड रुपैयाँको लगानी गर्नुपर्ने अनुमान गरेका छन् । बजारसमेत अध्ययन गरिसकेका मार्सी बुढा काठमाडाँैका ४० लाख मानिसमध्ये २० प्रतिशतलाई १ केजी चामल बेच्न सके मात्रै पनि २ सय क्विन्टलभन्दा बढीको व्यापार हुने दाबी गर्छन् । त्यति मात्र होइन, कर्णालीलाई गरिब जिल्लाको उपमा हटाउँदै नेपालको पहिलो अग्र्यानिक क्षेत्रको रूपमा स्थापित गर्ने योजना छ उनको । उनी भन्छन्, ‘मेरो उद्यमबाट १७ लाख कर्णालीवासीको मुहारमा मुस्कान छर्न सकूँ– अग्र्यानिक मार्सी धान उत्पादन गरेर ।’ भावनालाई उद्यमसम्म पुर्‍याइदिने आइडिया स्टुडियो भावनात्मक रूपमा मात्र उद्यम गर्न नसकिने बुझेर दीपकले त्यही भावनालाई उद्यमसम्मको बाटो दिन आइडिया स्टुडियो आएको बताउँछन् । प्रविधिको विकाससँगै उद्यम गर्ने शैलीलाई परिवर्तन गर्नुपर्छ भन्ने कुरा उनले आइडिया स्टुडियोबाटै पहिल्याए । दीपकबहादुर बुढा आइडिया स्टुडियो सिजन– ४ को सोसल इम्प्याक्ट राउण्डका विजेता हुन् । ५ जना प्रतिस्पर्धीलाई उछिन्दै उनी सोसल इम्प्याक्ट राउण्डका विजेता बनेका हुन् । आइडिया स्टुडियोले विजेता दीपकलाई ५ लाख रुपैयाँको व्यावसायिक सहयोग गरेको छ । ‘सोचदेखि उद्यमसम्म’को नारा लिएर सुरू भएको आइडिया स्टुडियोले २४ जना सृजनशील युवाहरूलाई तालिम, परामर्श र लगानीको माध्यमबाट उद्यमसम्मको बाटो पहिल्याउन सहयोग गर्दै आएको छ । Watch the full episode Original Post प्रकाशित मिति: बुधबार, चैत १९, २०७६

सम्झना घिमिरे | काठमाडौं, १३ चैत कोरोनाको डरले घरमै बस्नुभएको छ ? भागदौडको जीवनमा अभ्यस्त भइसकेका तपाईं हामीलाई घरभित्रै बस्न निकै सकस भइरहेको होला । जताततै कोरोनाको चर्चा छ । घरमा बसौँ, कसरी स्वस्थ खानेकुरा खाने ? कसरी कसैलाई नभेटी, नछोई आवश्यक सामान किन्ने भन्ने अन्योल अहिले सबैमा छ । पछिल्लो केही हप्ताबाट छिमेकी देशहरूसँगका नाका सबै ठप्प छन् । त्यसैले नेपालीमा अहिले एउटै चिन्ता छ, कोरोनाले भन्दा छिटो अभावले पो मार्छ कि भन्ने । हुन पनि नेपाल ८० प्रतिशत आयातमा निर्भर छ । नुनदेखि सुनसम्म विदेशबाटै आयात गर्नुपर्ने अवस्था छ । यसले गर्दा कोरोना भाइरसभन्दा पनि पीडादायी बन्दै छ अभावको भय । यस अवस्थामा अभावलाई अवसरमा परिणत गरी केही सिर्जनशील युवाहरू भने मुलुकलाई आयातमा परनिर्भरबाट आत्मनिर्भर कसरी बनाउने भन्ने दिशामा लागिपरिरहेका छन् । लामो समयदेखि कोरोनाको जोखिम र त्रासलाई पर सार्दै सुरक्षित तवरमा दिनरात स्वदेशी उत्पादनलाई वृद्धि गर्दै घरगाउँमा भएका स्रोत, साधनलाई कसरी उपयोग गरी अभाव टार्ने भन्ने योजनामा छन्- अस्मिता उपाध्याय र अनु कार्की । हामी नेपाली, हाम्रो राष्ट्रिय खाना गुन्द्रुक र कोदोको ढिँडो । पक्कै पनि कोदोबाट अपरिचत हामी कोही छैनौँ । कोदोको ढिँडो, रोटी, खोले आदि हामी सबैले खाएकै छौँ । यी घरेलु खानाबाट वाक्क भएर अचेल शहरतिर कोदो खासै खाँदैनन् । रगत-पसिना बगाएर फलाएको कोदोले रक्सी मात्र बनाइन्छ, जसले गर्दा किसान बजार नपाएर हैरान छन् । कोदो विस्तारै लोकल रक्सी बनाउने कच्चा पदार्थमा सीमित हुँदै आएको छ । तर, के तपाईंलाई थाहा छ- अस्मिता उपाध्याय र अनु कार्कीले कोदोबाट हजुरबुबादेखि नातिसम्मलाई मनपर्ने गरी नयाँ परिकार दिदै छन्- कदोको कुकिज बनाएर । भोक लाग्यो, चिया पकाएर कुकिज खायो । कतै क्याफेमा गयो, सरल कुकिज नै । कतै घुम्न जाँदा पनि छिटो अनि मीठो कुकिज नै । कुकिज कुकिज हजुरबुबादेखि नातिसम्मलाई मनपर्ने चिज । मार्केटमा माग बढ्दो छ । विदेशबाट थरीथरीका कुकिज नेपाल आउँदा नेपालमै स्वस्थ्यवर्द्धक कुकिज किन नबनाउने भन्दै उपाध्याय सोचमग्न हुन्थिन् । सोच्दासोच्दै लमजुङमा नै कोदो उत्पादन गर्ने किसानले गरेको दु:ख र बजार नपाएर कुहिएको कोदोलाई सम्झिइन् । कोदोबाट किन नबनाउने कुकिज ? शहरमा ६० प्रतिशतभन्दा बढी वृद्ध तथा वयस्कहरूलाई चिनी रोग छ । सुगर रोगीका लागि पनि हुने, स्वास्थ्यका लागि पनि हुने अनि शहरियालाई पनि र गाउँलेलाई पनि । यही सोचलाई उद्योगको रूप दिन उपाध्याय र कार्की अहिले कुकिज बनाउन व्यस्त छन्, त्यो पनि स्वदेशी कोदोबाट । उनीहरू विजनेसलाई कोदो कागुनो नाम दिँदै कोदोबाट कुकिज बनाउने योजनामा छन् । पौष्टिक तत्त्वले युक्त कोदोलाई बजारमा ल्याउँदा विभिन्न प्रकारका रोगीहरूलाई थप सहयोग पुर्‍याउने उपाध्यायको दाबी छ । उनको पहिलो टार्गेट अस्पतालका बिरामी र घुम्न जानेहरू हुन्, जो स्वस्थ र छिटो मीठो खानाको खोजीमा हरदम हुन्छन् । उमेरले सानै भए पनि सोचमा पक्का रहेकी उपाध्याय आइडिया स्टुडियोको साथबाट कोदोलाई बजार दिन लागिपरिरहेकी छन् । उनी उत्पादन मात्र नभएर उत्पादनको बजारीकरण कसरी गर्ने भन्नेमा पनि उत्तिकै चनाखो छन् । बजारीकरण गर्न उनी कुकिजको बाहिरी आवरणमा पनि मौलिकता झल्काउने र किसानको पसिना झल्काउने सोचमा छन् । उनी निर्धक्कका साथ भन्छिन्, ‘कुकिज खानुभन्दा अगाडि तपाईंको अधिकार हो त्यसबारे जान्न पाउने । कहाँबाट अनि कसरी उत्पादन भएको छ भनेर जान्ने । त्यसैले हामीले कुकिजको प्याकेजिङलाई पनि ध्यानमा राखेका छौँ ।’ मौलिक शैलीमा फरक स्वादको उपाध्यायको कुकिजले आइडिया स्टुडियोका निर्णायकहरूलाई पनि लोभ्यायो । निर्णायक तथा गायिका आनी छोयिंग ड्रोल्मा कुकिज खाँदै तारिफ गर्दै भन्छिन्, ‘तपाईंको यो कुकिज म यहाँ मात्र होइन, घर लगेर सबैलाई खुवाउँछु । साँच्चै कल्पना पनि गरेकी थिइनँ यतिधेरै मीठो होला भनेर ।’ उनले यसो भन्दै गर्दा निणर्यकहरू पनि होमा हो मिलाइरहेका िए । आखिर नमिलाउन् पनि किन, उपाध्यायको उत्पादन नै यति मीठो छ । उपाध्यायले त किसानले फलाएको फललाई प्रयोगमा ल्याइन्, उता मितेस श्रेष्ठ र सुप्रिम था भने अर्गानिक खेती गर्न चाहेर पनि गर्न नसकिरहेका किसानलाई कसरी अर्गानिक खेतीमा अग्रसर गराउने भन्नेमा लागिपरिरहेका छन् । यदि मल नै अर्गानिक भएन भने फल कसरी आर्गानिक हुन सक्ला ? हो, यही सोचले उनी जैविक किटनाशक मल बनाउन लागिपरिरहेका छन् । मितेस नेपालमै पाइने प्राकृतिक वस्तुहरूबाट जैविक मल उत्पादन गरेर अर्गानिक उत्पादनलाई बढाउन सकिनेमा विश्वस्त छन् । यो मल किटनाशक हुनुका साथै स्वस्थ पनि हुने र अन्य मलहरूको तुलनामा सस्तो पनि पर्ने हुन्छ । सस्तो र आफ्नै वरपरका प्राकृतिक वस्तुहरुबाट बनाइएको किटनाशक मलले स्वास्थ्यमा पनि फाइदा पुर्‍याउँछ अनि भएनन् त किसान खुसी ? किसान मात्र होइन, मलबाट फल फलाएर स्वस्थ कुकिज खुवाउने सपना बोकेकी उपाध्याय पनि मितेस श्रेष्ठ र सुप्रिम थाको योजना देखेर दंगै छन् ।               उपाध्याय, था र श्रेष्ठ हामीलाई कसरी स्वस्थ खानेकुरा प्रवाह गर्ने भनेर लागिपरिरहेका छन् । खानाबाट स्वस्थ त पक्कै हुन्छौँ हामी सबै । तर, स्वस्थ खाएर शरीरलाई सुहाउने पोसाकमा ठाँटिँदै हिँड्ने रहर कसलाई पो नहोला र ? विजय परियार भने हामीलाई सुहाँउदो पोसाक बनाएर सजाउने योजनामा तल्लीन छन् । विजय परियारले मिस्टर परियार नामक एप ल्याएका छन्, जसले टेलरिङको काम गर्छ । टेलिरिङ मात्र नभएर सीप भएर पनि ग्राहकको अभावमा विरक्तिएका आम सिलाइकटाइ गर्ने सिपालु व्यक्तिहरूलाई रोजगारी पनि दिनेछ । तपाईं हामीलाई धेरैचोटि एउटा पोसाक सिलाउन कुन टेलरमा दिने ? कसले राम्रो बनाउँछ ? कतै आफ्नो कपडा उल्टै बिगारी पो दिने हुन् कि ? भन्ने संकाले सताइरहेको हुन्छ । हामी सबै सस्तो पनि, छिटो पनि अनि आफूले भनेजस्तो पनि लुगा सिलाउने ठाउँ खोजिरहेका हुन्छौँ । हो, त्यही खोजीलाई बजार बजार डुलाउनुको साटो मिस्टर परियार एपले चाहिँ एकै ठाउँमा बसेर पूरा गर्ने योजना बनाएको छ । यसका लागि परियारले बजार पनि अध्ययन गरिसकेका छन् । उनी भन्छन्, ‘उपत्यकामा हजारौँ ग्राहकहरू दिनभर कहाँ कपडा सिलाउन दिने भन्दै भौँतारिइरहेका हुन्छन् । तिनै ग्राहकहरूलाई यो एपबाट सजिलै टेलरिङ सुविधा दिन सकिन्छ । एपमा टेलर व्यवसायीहरू पनि जोडिने हुँदा व्यवसायी एकत्रित हुन्छन् । यसले बजारमा स्वच्छ प्रतिस्पर्धा गराउँछ अनि ग्राहकलाई कपडा कहिले बन्छ भनेर बस्नुपर्ने बाध्यता पनि हुँदैन।’ परियार मिस्टर परियार एपले ग्राहकलाई थप सहज बनाउनुका साथै व्यवसायमा पारदर्शिता पनि कायम गर्नेमा ढुक्क छन् । आइडिया स्टुडियोको उत्पादन आइडिया स्टुडियोले हरेक १५ दिनमा युवाहरूलाई आफ्नो सिर्जना प्रस्तुत गर्दै उनीहरूको सोचलाई उद्योगसम्म पुर्‍याउने बाटो तय गर्दै आएको छ । माथि उल्लेखित योजनाहरू पनि आइडिया स्टुडियो सिजन ४ का सोसल इम्प्याक्ट राउण्डका प्रतिस्पर्धीहरूको हो । प्रतिस्पर्धीहरूको सिर्जनालाई सम्मान गर्दै आइडिया स्टुडियोले प्रत्येक राउण्डका विजेताहरूलाई ५ लाख रुपैयाको ब्यवसायीक लगानी गर्दै आएको छ। आइडिया स्टुडियोमा अहिले २४ जना प्रतिस्पर्धामा छन् । Watch the full episode Original News प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत १३, २०७६, ०९:४५:००

सम्झना घिमिरे | काठमाडौं, ८ चैत ‘सोचदेखि उद्योगसम्म’को अवधारणामा रहेर नयाँ आविष्कार गरेर उद्यमी बन्ने सपना बोकेर हिँडेका आमयुवाहरूलाई उद्योगसम्मको बाटो देखाइदिने उद्देश्यले सञ्चालित आइडिया स्टुडियोको सिजन ४ को छैटौँ एपिसोडको ग्रिनोभेसन विधामा आङ डोल्मा शेर्पाले ग्रिनोभेसन आइडिया प्रस्तुत गरेर ५ लाख रुपैयाँ जित्न सफल भएकी छन् । आइडिया स्टुडियोले ६ सय प्रतिपस्पर्धीबाट ३१ जना र ३१ जनाबाट २४ जनालाई छनोट गरी ४ वटा विधामा प्रतिस्पर्धा गराएर विजेता ४ जनालाई ५ लाख रुपैयाँ नगद पुरस्कार प्रदान गर्दै आएको छ । आङ डोल्मा शेर्पा भने आइडिया स्टुडियो सिजन ४ को एपिसोड ६ की विजेता हुन् । आफ्नो कामप्रति दंग जबजब आङ डोल्मा शेर्पा कसैको अन्तिम संस्कारका लागि पुग्छिन्, उनी मुसुक्क हाँस्छिन् । शोकमै किन नहोस्, उनी समवेदना प्रकट गरेपछि पनि मुस्कुराउँछिन् । मालामी जाँदा मात्र होइन, उनी अरू कसैको विवाह पार्टी या बिदाइमा जाँदा पनि पुलकित बन्छिन् । तपाईंलाई अचम्म लाग्ला, आखिर किन आर्यघाटदेखि पार्टी हलसम्म र अन्तिम संस्कारदेखि स्वागत गर्दासम्म उनी मुस्कुराउँछिन् ? यसको एउटै उत्तर छ डोल्मासँग, त्यो हो– उनको सिर्जना । डोल्माको सिर्जनाले कसैलाई रुवाउँदै बिदाइ गर्छ त कसैलाई हँसाउँदै स्वागत पनि । सुख, दुःख, रोदन सबै समेटिन्छन् शेर्पाका सिर्जनामा । यही सिर्जनालाई साकार पार्दै शेर्पा आइपुगेकी छन् आइडिया स्टुडियो । आर्यघाटले जन्माएको आइडिया उनी सिर्जनाको पोको निर्णायकहरूका सामु फुकाउँदै भन्छिन्, ‘यो आइडिया त आर्यघाटबाट जन्माएको हो ।’ उनको ‘आइडिया’ अर्थात् खादाको व्यापार । जबजब शेर्पा आर्यघाट पुग्थिन्, एउटै हुटहुटीले सताउँथ्यो । उनलाई र उनकी आमालाई अन्तिम संस्कारका लागि राखिएका लासमाथिको खादा विना कारण जलेको पटक्कै मनपर्दैनथ्यो । उनी सोच्थिन्, ‘किन अन्त्य गरिन्छ मानिससँगै खादालाई पनि ?’ जन्मदेखि मृत्युसम्म प्रयोग गरिने खादा जलाइएको देखेर उनलाई सधैँ नरमाइलो लाग्थ्यो अनि उनी त्यसरी खादा जलाइएको प्रति आक्रोश पोख्दै बस्थिन् । यसरी आर्यघाटाको खादाले उनमा सानैदेखि प्रभाव छाडेको थियो । उनी बढ्दै गइन् । उनीभित्र बढ्दै गयो खादाप्रतिको उनको आकर्षण पनि । खादा फालिएको र जलाइएको प्रति गुनासो गरेको २ वर्षपछि भने उनले खादाका बारेमा अध्ययन, अनुसन्धान गरिन् । भनिन्छ, केही गर्न चाह्यो भने भगवान् पनि पूरा गर्न लागिपर्छन् । अध्ययन, अनुसन्धान गर्दागर्दै अनि आर्यघाटमा छरिएका र जलिरहेका खादाहरूबाटै सुरु हुन्छ उनको खादा उत्पादन गर्ने सपना । र, त्यही खादा बनाउने सपना टेकेरै सुरु हुन्छ उद्यमी बन्ने सपना । चम्ब खादा खादाका बारेमा खोज्दै जाँदा उनी नेपालमै पहिलो पटक चलन चल्तीमा ल्याइएको पहिलो खादा चम्ब खादासम्म पुगिन् । सेतो, सादा र कमसल लाग्ने खादा खासै उपयोगी लागेन उनलाई । कारण, खादा लगाउँदा लुगामा अड्किने खालको थियो । उनलाई लाग्यो, ‘म आफैँले खादा किन नबनाउने ? किन मौलिक खादा प्रयोगमा नल्याउने ?’ यही सोचले उनलाई खादा बनाउनेसम्म पुर्‍यायो । मौलिकताप्रतिको मोह नेचुरल फाइबरबाट खादा बनाउने योजनामा छिन् उनी, जुन बायोडिग्रेबल हुन्छ अर्थात् पुनः प्रयोग गर्न सकिने । नेचुरल फाइबरबाट बनाइएको खादामा मौलिकता झल्काउन अष्टमंगलको चित्र राखिएको बताउँछिन् । पछिल्लो समय खादामा बौद्ध धर्मावलम्बी मात्र नभएर सबैको रुचि बढ्दै गएको छ । त्यसैले पनि पुनः प्रयोग गर्न सकिने खादाहरू बजारमा ल्याउन चाहन्छिन् शेर्पा । विस्तारै हुने विकासमा विश्वास गर्ने शेर्पा उत्पादनलाई परिष्कृत गर्दै लगेको बताउँछिन् । अहिलेसम्म उनले २३ लाख रुपैयाँ नाफा गरिसकेको बताउँदै उत्पादनलाई बढाउँदै लैजाने सोच रहेको बताइनन् । उनको सोच र अवधारणालाई पूरा गरेको छ, आइडिया स्टुडियोले । त्यसैले त उनी आइडिया स्टुडियोको डिल राउण्डअन्तर्गतको ग्रिनोभेसन प्रतिस्पर्धामा विजेता बनिन् र ५ लाख रुपैयाँ हात पार्न सफल भइन् । अबको योजना वनस्पती रङमा खादा निकाल्ने उनको सोच छ । उनी भन्छिन्, ‘अहिले खादा बनाउँदा केमिकल प्रयोग गरिँदै आएको छ । अब केमिकलरहित बनाउँदै सस्तोमा बेच्ने योजनामा छौँ ।’ प्रकृतिको धनी देशमा अब खादा पनि वनस्पती रङमा नै निकाल्दा स्वास्थ्यलाई समेत थप सहयोग पुर्‍याउने उनको बुझाइ छ । त्यसमाथि वनस्पती रङ नेपालमै बन्ने हुनाले नेपालकै स्रोत परिचालन गर्ने उनको सोच छ । त्यसका लागि अब मेसिन आफैँ किनेर आफैँ उत्पादन गर्ने सोच बनाएकी छन् । आइडिया स्टुडियोबाट नगद जितेसँगै अब ८ सय पिस उत्पादन गर्दै आएको खादालाई बढाएर ३ हजार पिस प्रति महिना बनाउने उनको योजना छ । वनस्पती रङबाट बनाउने खादालाई देखाएर उनी विजनेस मात्र नभएर आफ्नै स्वदेशी स्रोत साधनबाट समाजमा केही गर्न सकिन्छ है भन्ने उदाहरण दिन चाहेको बताउँछिन् । Watch the full episode   Original News प्रकाशित मिति: शनिबार, चैत ८, २०७६  

सम्झना घिमिरे | काठमाडाैं, ६ चैत ‘नेपालमा पढ्न मन नै लाग्दैन । पढेर के गर्ने ? नेपालमा भविष्य नै छैन । पढ्न त पढ्ने तर व्यवसायी, उद्यमी हुन लगानी नै छैन । वातावरण पनि छैन । बैंकहरूबाट कर्जा लिएर गरौँ भने योजनालाई पत्याउँदैन । योजनालाई साकार पार्न पैसा छैन । गर्ने के त ?’ अधिकांश नेपाली युवाको समस्या हो यो । युवाहरू जो आफ्नै बलबुतामा नयाँ कामका साथ समाज बदल्ने सपना देख्छन्, त्यो सपनालाई यथार्थमा परिणत गर्न विगत ६ वर्षदेखि आइडिया स्टुडियोले नवीनतम सोच र ऊर्जालाई मिसाएर बलियो घर बनाइदिँदै आएको छ । त्यो घर तपाईं बस्ने सामान्य इँटा वा माटोको नभएर तपाईंको सोचको घर हो । नयाँ ऊर्जा र दूरदर्शी सोचहरूमा आधारित विजेनस योजना लिएर आउने र उद्यमी बन्न चाहने व्यक्तिहरूलाई उद्यमीतर्फको बाटो तय गरिदिन्छ आइडिया स्टुडियोले । आइडिया स्टुडियो सिजन ४ को पाँचौँ शृङ्खलामा आइपुगेका छन् ६ जना प्रतिस्पर्धी । ‘डिल राउण्ड’ नाम दिइएको यस शृङ्खलामा प्रत्येक युवाहरूले आफ्नो सिर्जना र त्यसलाई साकार पार्ने योजना प्रस्तुत गर्छन् । तीमध्येबाट एक प्रतिस्पर्धी छानिएर डिल राउण्डको विजेता बन्छन् । विजेताले आइडिया स्टुडियोबाट ५ लाख रुपैयाँ नगद पुस्कार पाउँछन् । २ हप्ता विजनेस कसरी गर्ने ? रिर्सच कसरी गर्ने ? अनि योजनालाई उद्योगको रूप कसरी दिने ? भनेर आइडिया स्टुडियोको तालिममा सहभागी भएर आफ्ना आइडियाले सार्थकता पाएको सपना देख्दै डिल राउण्डमा आइपुगेका छन् ६ जना आइडिया किङ । ६ जनामध्ये यो सृङखलामा ५ जनाका आइडिया प्रस्तुत गरेका छौं, जसले आफ्नो सोच बदलेर समाज बदल्न प्रेरित गर्दैछन् । फोहोर होइन, मोहोर हो नफालौँ जोसेफ श्रेष्ठ जोसेफसँग गज्जबको आइडिया छ– देशलाई सफा राख्दै नयाँ र पृथक रोजगारी सिर्जना गर्ने । अचम्ममा नपर्नुहोस् । देशलाई सफा राख्ने हामी सबैको कर्तव्य हो तर के हामीले त्यो कर्तव्य पुरा गरेका छौँ त ? छैनौँ भने सोच्नुहोस् है ! फोहोरलाई मोहोर बनाउँदै देशको सेवा पनि गर्न सकिन्छ अनि पैसा कमाउन पनि । श्रेष्ठले गज्जबको मेसिन बनाएका छन्, जसको नाम हो– रिजर्भ भेन्डिङ मेसिन । यसले बजारमा हुने प्लास्टिकजन्य सामग्रीलाई थुपारेर आफैँ फोहोर लैजान आग्रह गर्छ । तपाईंले देख्नुभएको होला, ‘फोहोर मलाई’ लेखिएका डस्टबिनहरू सडक, पार्क छेवैमा । हामी त्यसैमा फोहोर फालेर हिँड्छौँ । तपाईंलाई थाहा छ । हामीले फालेका तिनै फोहोरबाट मोहोर निकाल्ने गर्छन् श्रेष्ठ । वास्तवमा श्रेष्ठको मेसिनले तपाईं हामीले प्रयोग गरेका प्लास्टिकजन्य सामग्री सङ्ग्रह गर्छ । त्यसका लागि यसलाई सडक, पार्क, अस्पताल, रेस्टुरेन्ट जस्ता स्थानमा राखिन्छ । भरिएपछि मेसिनकै मद्दतले सङ्कलनकर्तालाई अटोमेटिक सूचना जान्छ । सूचना पाएसँगै सङ्कलनकर्ता आएर ती फोहोरलाई मोहोरको रूप दिन थाल्छन् ।     मोहोरका रूपमा निस्कन्छन् गमला, कभर व्लक र टायल, जसलाई बजारमा तँछाडमछाड गर्दै ग्राहकले १ सयदेखि १ हजार रुपैयाँसम्म हालेर खरिद गर्छन् । अनि भएन त फोहोरबाट मोहोर ?       पीडा र त्रासमा उब्जिएको सिर्जना विधि मण्डल भूकम्पको अनुभवले तपाईं हामीलाई अझै तर्साउँँछ । घरिघरि त फेरि आउँछ कि भन्ने चिन्ताले पनि पिरोल्छ होला । हुन पनि हामीसँग भूकम्पको तीतो अनि नमीठो अनुभव छ । तपाईं हामी कतिले आफन्तलाई पनि गुमायौँ भूकम्पमा । भूकम्पले दिएको चोट र दुःखबाटै पेलिएर निस्किएको नयाँ सिर्जनालाई लिएर आएकी छन् विधि मण्डल । मण्डल पनि २०७२ वैशाखको विनाशकारी भूकम्प जाँदा काठमाडौंमै भाडामा बस्थिन् । भूकम्पले चिराचिरा पा¥यो उनको घर पनि । हेर्दै उराठ लाग्ने गरी । कोठा सरौँ, काठमाडौंमा कोठा पाउनै मुस्किल, चिराचिरा परेको घरलाई बस्नयोग्य बनाउन घरधनीलाई आग्रह गर्दा उल्टै नमीठो जवाफ पाइन् । तिनै नमीठा याद र अनुभवलाई सँगाल्दासँगाल्दै नयाँ सपना साँच्न थालिन् विधि । उनको सपना थियो– भूकम्प प्रतिरोधी घर बनाउने, धनीलाई पनि हुने, गरिबलाई पनि । उनले जताततै शहर नै प्रदूषित हुने गरी फालिएका प्लास्टिकलाई राम्रो र भरपर्दोका साथै दह्रो इँटा बनाउन सकिन्छ भन्दै खोजी गर्न थालिन् । ‘खोज्दा भगवान् त भेटिन्छ’ भन्ने नेपाली उखान छ । उनले योजना खोज्दै थिइन् । नपाउने त कुरै भएन । काठमाडौंमा दैनिक ८२.५ मेट्रिक टन प्लास्टिक उत्पादन हुने भएपछि प्लास्टिकबाट इँटा बनाउन सकिन्छ कि सकिँदैन भनेर अध्ययन गर्न थालिन् । उनले गरिबीकै कारण भग्नावशेष घरहरूमा बस्न बाध्य मानिसका लगि ‘आवास’ नामक योजना ल्याएकी छन् । प्लास्टिक र केमिकल प्रयोग गरेर बनाइएको इँटा अन्य इँटाभन्दा २ रुपैयाँ कमी हुने भएकाले त्यस्ता मानिसलाई लाभ हुने उनको भनाइ छ । यसरी बनाइएको इँटा अन्य इँटाको तुलनामा बढी बलियो हुने उनको दाबी छ । उनी सामन्य घर बनाउनभन्दा यस इँटाले बनाउने घरमा ७ लाखदेखि १२ लाख रुपैयाँमै घर बनाउन सकिन्छ । यो सामान्य इँटाबाट बनाउने घरभन्दा १० देखि १२ लाख रुपैयाँसम्म सस्तो पर्ने उनको भनाइ छ । यसबाट समय पनि बचत हुनेछ । एक तल्ला घर बनाउन मात्र अढाइ महिना लाग्ने मण्डलको दाबी छ । उनी भन्छिन्, ‘हामी आवास हौँ, जसले आजको वेसलाई भोलिको फाउन्डेसन बनाउन काम गर्छौं ।’ बाँसबाट व्यवसाय अंशु प्रधान बेत र बाँस हामी सबैले देखिरहेका हुन् । हेर्दा समान्य लागे पनि बेत र बाँसबाट भने सुन्दर सामग्रीहरू बनाउन सकिने योजनाका साथ आइडिया स्टुडियोमा आएकी छन्, अंशु प्रधान । अंशु प्रधान अर्थात् सिस्टर्स इन्टरप्राइजेजकी निर्देशक हुन्, जो मौलिक ह्याण्डिक्राफ्टहरू उत्पादन गरेर पर्यटकहरूलाई लोभ्याउने गर्छिन् । उनको फ्याक्ट्रीबाट उत्पादन हुने वस्तुहरूले जोसुकैलाई पनि लोभ्याउन सक्छन् । बेत र बाँसको घरेलु प्रयोगबाट उनी ठूलाठूला रेस्टुराँहरूलाई चाहिने समानहरू बनाउँछिन् ।सानासाना सामानहरूमा ‘कल्चरल आर्ट’ झल्काउने सामग्री उत्पादन गर्ने उनी विदेशमा नेपालीहरू माझ लोकप्रिय बन्दै गइन् । बेस्ट सेल अवार्ड र बेस्ट ह्याण्डिक्राफ्ट अवार्डबाट सम्मानित प्रधान अहिले ४ लाख २३ हजार रुपैयाँसम्मको मासिक व्यापार हुने गरेको बताउँछिन् । ‘वार्षिक ५० लाख रुपैयाँको कारोबार गर्छु, त्यसमा मार्जिन २८.८ प्रतिशत छ र मासिक फाइदा ९२ हजार रुपैयाँ छ । अहिले बेतमा काम गर्ने मानिसको अभाव भएकाले भारतबाट कर्मचारी ल्याउनुपर्ने बाध्यता छ’, उनी भन्छिन्, ‘लगानी अझै बढाउन सके नेपालमै त्यस्ता व्यक्तिहरूलाई तालिम दिएर दक्ष बनाउन सकिन्थ्यो ।’ यसरी भारतबाट काम गर्ने जनशक्ति ल्याएर नेपालमा उत्पादन गर्न महँगो पर्ने गरेको थियो । यसले गर्दा कसरी पैसाको व्यवस्थापन गर्दै व्यवसायलाई उद्योगको रूप दिने भन्ने हेतुले ‘बेम्बो प्रोडक्ट’ नामक योजना लिएर लिएर आइडिया स्टुडियो आइन् । उनको नयाँ ऊर्जा र नयाँ सोचलाई स्टुडियोले नमान्ने त कुरै भएन । उनी बजारमा बाँस र बेतबाट बनेका समानहरू माग बढ्दै गएको र यसलाई उद्यमको रूपमा विकास गर्ने हो भने आफू मात्र नभएर मुलुक नै सक्षम हुने बताउँछिन् ।  उनी नेपालमै रोजगारी सिर्जना गरौँ भनेर तालिम पनि दिँदै आएकी छन् । अब भने उनी बेत र बाँस नभएर बाँसमा मात्र केन्द्रित हुने बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘एकतिर मात्र फोकस हुनुपर्ने रहेछ । अनुभवले सिकायो, अब भने बाँसबाट मात्र बन्ने सामानहरू उत्पादन गर्छु । बजारमा अर्डर

Idea Studio Nepal (ISN) and National Youth Council (NYC) come together to create an entrepreneurial ecosystem in seven provinces of Nepal. Both the organisations have signed a MoU to work towards establishing an entrepreneurial ecosystem. The plan is to establish and operationalize the Youth Innovation Center in each province in the next 10 years. The Center will be a space for incubation and innovation for youths of the respective province with investment opportunities. The incubation will prepare youths to steer entrepreneurship in a systematic approach and help commercialize their products as per the demand of the market. ISN is the official technical partner for incubation for the project. The aim is to bring out the innovative minds to create larger impact in society through entrepreneurship. The motive is to give support to youths who aspire to become entrepreneurs.  

One day workshop on Creation of Innovative Businesses was organized on December 25, 2019 at Idea Studio Nepal Office facilitated by Asst. Prof Rupesh Krishna Shrestha, Kathmandu University and Director and Co-founder of Idea Studio Nepal. The workshop was especially organized for entrepreneurs from National Innovation Center (NIC) and National Youth Council (NYC) to help them in their entrepreneurial journey. The highlight of the workshop was how entrepreneurs should think and do things differently. The main learning of the workshop was that starting any business is not about oneself but about how customers think. The design thinking session was an activity based session where participants were divided in pairs and had to design a product as per the partners requirement. The workshop focused largely on the importance of research and involving customers in the design thinking process. The participants of the workshop mentioned how the design thinking session made them realize where to start from when starting their design process. This research made it easier for them to design products as per the customers requirement and make less mistakes.

Idea Studio Nepal (ISN) with the National Union of Eritrean Youth and Students (NUEYS) are working together to launch Idea Studio model in Eritrea. Rupesh Krishna Shrestha, Director and Co-Founder of Idea Studio Nepal visited Eritrea in the beginning of 2019 to present the Idea Studio model to the government officials of Eritrea and get their buy in into the model. The second trip was to run a five days workshop on the Idea Studio curriculum. In this regard a team from NUEYS and the government officials of Eritrea visited ISN for a week to learn its operations. The aim was to provide experience and insight of ISN concept to the Eritrea team. The main objective of the visit was to understand the initiation, operationalization and sustainability of the ISN and provide an insight into the management and resources requirement to launch Idea Studio Eritrea.   The outcome of the visit will guide NUEYS to operationalize Idea Studio Eritrea, to engage youth and nurture and strengthen their creativity. Further, it will have a significant impact in their creative thinking, exploring livelihood opportunities, strengthening entrepreneurship and informed engagement in Eritrea’s socio-economic development by engaging and mobilizing youth.

Idea Studio Season 4 सोचदेखी उध्योगसम्म officially commenced on August 18, 2019 through a press meet in the presence of different media. With new collaboration with WWF Nepal as the Eco Impact Partner there is an additional winner category under the title Greenovation. Seven new PSAs was launched introducing four new goodwill ambassadors — Captain Vijaya Lama, Anupamai Kunjeli- CEO of Mega Bank Nepal Limited, Prakash Saput – Singer and Malvika Subba- Media Personality followed by success stories PSA of former ideators.   The idea calling application opened nationwide from the press meet with promotions via radio channels, national television, digital and print media. More than 400 applications applied from 46 districts of Nepal. Idea Studio Nepal board, business experts, banking partners, and collaboration partner screened the pool of submitted ideas and shortlisted 82 ideas for live audition. The selected applicants pitched their ideas to the panel of judges (experts from different sectors) at Idea Studio Nepal office. Evaluating the audition and scoring and after much deliberation judges selected Top 31 ideators for a month long incubation.   The incubation was intensive programme that was held in November. The experiential lab- based learning focused on developing entrepreneurial skills and an entrepreneurial mindset. The ideators were engaged in a rigorous 10 days boot camp where design thinking activities and interaction sessions with experts from different fields such as legal compliance, taxation and audit, leadership, IT, trade and promotion, marketing among others. Through the boot camp the ideators enhanced their business knowledge and learned research, analytical and decision-making skills. During the incubation month the ideators also participated in a 3-day workshop by Building University Capacity to Support Business Incubation in Nepal (BUCSBIN). This is a Finnish model with focus on experiential learning in areas such as creative problem solving, concept development, internationality and entrepreneurial thinking. One to one mentorship was also conducted for the ideators to address and enhance their ideas and business plans. Mentorship and guidance being a crucial part in an entrepreneurial journey the mentorship session continues even after incubation. Idea Studio Nepal believes in fostering the entrepreneurial ecosystem, for this continuous support will be provided to all the ideators. The door is always open to ideators who seek help.