– दिवाकर उप्रेती  | आइतबार, असोज १७, २०७८   देशमै केही गर्छु भनेर भौँतारिइरहने युवाहरूका लागि प्रविधि ठूलो वरदान सावित हुन सक्छ । कोभिडसँगै थिलथिलो  भएको बजार अझै उठ्न सकेको छैन । तर, बजार कोरोनाले धराशयी भइरहँदा केही युवाहरू भने सोचलाई प्रविधिसँगै जोड्दै व्यावसायिक फड्को मार्न तल्लीन छन् । आज हामीले यी र यस्तै प्रविधिमैत्री व्यावसायिक सोच बोकेर आइडिया स्टुडियो आइपुगेका तीन प्रतिस्पर्धी र उनीहरूको व्यावसायिक योजना प्रस्तुत गरेका छौँ । बालबालिकालाई ‘एआर’ कक्षा बालबालिकाहरूलाई खेलाउँदै पढाउने सोच बनाउनुभएको छ ? छ भने तपाईंले एआर कक्षाको प्रयोग गर्नैपर्छ । नेपालमै पहिलो पटक प्रविधिको माध्यमबाट तपाईंले बालबालिकालाई ‘थ्रीडी’ दृश्यको प्रयोगले पढाउन सक्नुहुनेछ । अन्सु टेक्नोलोजीको ‘एआर कक्षा’को प्रयोगात्मक प्रयोगले बालबालिकालाई श्रव्यदृश्यको माध्यमबाट पढाउन सकिन्छ । यो प्रविधिको विकास भने बुटवलनिवासी प्रनिल जिसी र नवीन थापा मगरले गरेका हुन् । उनले बालबालिकालाई सिर्जनात्मक बनाउन ‘एआर कक्षा’ नामक डिजिटल कक्षा सञ्चालनमा लिएर आएका छन् । प्रनिल भन्छन, ‘बालबालिकालाई सिर्जनशील बनाउन र श्रव्यदृश्यको माध्यमबाट सिकाउँदा रचनात्मक पनि हुने भएकाले यसको प्रयोग गरेका हौँ ।’ अन्सुले यो प्रविधि हाल प्ले ग्रुप र नर्सरी कक्षाका बालबालिकाहरूका लागि प्रयोग गर्दै आएको छ । जहाँ १५ विद्यालयमा यो प्रविधिबाट पढाइ सुरु भइसकेको छ । अन्सुले आफैँ पुस्तक पनि तयार गर्छ । जसबाट किताबमा रहेको फोटोलाई एपको माध्यमबाट ‘थ्रीडी’ रूपमै पढाउन सकिन्छ । प्रविधिको माध्यमबाट श्रव्यदृश्यको रूपमा पढाउन सकिने भएकाले अन्सुको व्यवसाय राम्रो हुनेमा दुवै सन्तुष्ट छन् । विद्यार्थीको सारथि ‘एमसीक्यू हल डट कम’ पढाइको शृंखलासँगै युवा विद्यार्थीहरूको कठिनाइ पनि बढ्दै जाने गर्छ । १० कक्षा सकिनासाथ ११ कक्षा का लागि कलेज प्रवेश परीक्षा वा १२ कक्षा सकिनासाथ लोकसेवा वा अन्य प्रतिस्पर्धी कोर्सहरू गर्न इच्छुकले भौँतारिइरहनु पर्दैन । त्यसको विकल्पको रूपमा एमसीक्यू हल डट कममा यी सबै तयारी कक्षा उपलब्ध छन् । नवलपुर गौडाकोटनिवासी सागर भुसालले प्रविधिको माध्यमबाट सम्पूर्ण खालको तयारी कक्षा सिक्न एमसीक्यू हल डट कम सञ्चालन गरेका छन् । घरमै बसेर सबै खालको तयारी गर्न मिल्ने यो वेबसाइटले विद्यार्थीको समयको उपयोगसँगै अन्योल पनि मेटाउनेछ । आफू काममा हुँदा होस् वा परिवारसँग वेबसाइटमा जुनसुकै बेला पनि आफ्नो कक्षा तयारी गर्न सकिन्छ । उनी भन्छन्, ‘यो वेबसाइटबाट विद्यार्थीले जुनै बेला पनि जुनसुकै समयमा पनि तयारी गर्न सक्छन् ।’ अनलाइन कक्षा, लाइभ मोक टेस्ट, फुल सिलेबसमा आधारित परीक्षा सेट, प्राक्टिस सेट, डिजिटल नोट, दैनिक टेस्ट, डिस्कसन फोरम तथा अन्य तयारी सामग्री, शिक्षक र प्रकाशनलाई एउटै मञ्चमा पाउन सकिन्छ । सागर भन्छन्, ‘पठन प्रक्रियामा दिनदिनै प्रतिस्पर्धीहरू बढ्दै गएका छन् । त्यसमा सफलता हासिल गर्न यो वेबसाइटले पूर्ण रूपमा मार्गदर्शन गर्नेछ ।’ तयारी मात्र नभएर विद्यार्थीहरूले नजानेका, नबुझेका कुराहरू सिक्न पनि ‘एमसीक्यू हल डट कम’ले शिक्षकसँग सिधा जोड्ने गरेको छ । विद्यार्थीलाई सरल र सुलभ तहबाटै यो सिकाइले लाभ हुनेमा सागरसँगै आइडिया स्टुडियोका जजहरू पनि  विश्वस्त छन् । एल्कोको योजना भरतपुर चितवनका उज्ज्वल खनाल र पवन भट्टले सस्तोमा वेबसाइट बनाउँदै  आएका छन् । कोभिड संक्रमण सुरु भएसँगै नेपालमा ई–कमर्सले राम्रै फड्को मार्न सफल बन्यो । नेपालीको हातहातमा अनलाइन सपिङ साइटको पहुँच बढेसँगै वेबसाइट बनाउने कम्पनीको माग पनि अत्यधिक चुलिन पुग्यो । धेरै खर्च लाग्ने र प्रयोग गर्न पनि नसक्ने भन्दै भौतिक व्यापारमा नै खुम्चिन पुगेका व्यवसायीलाई लक्षित गर्दै एल्कोले यो योजना अघि सारेको हो । जसमा सस्तो दरमा सजिलै व्यवसायीको वेबसाइट बनाउनुका साथै प्रयोग गर्न पनि सिकाइन्छ । उनी भन्छन्, ‘प्रयोगकर्तालाई स्यास्स वेल्ट वेबसाइट बिलडिङ सिस्टमद्वारा वेबसाइट बनाउनेदेखि सबै खाले सेवा सुपथ मूल्यमा दिँदै आएको छु ।’ समयको सदुपयोग र सरल माध्यमबाटै सर–सामान किन्न सजिलो भएकाले यसप्रति उपभोक्ताको आकर्षण बढदै गएको हो । उपभोक्तासँगै सञ्चालकहरू पनि बढ्दै गएका छन् यो क्षेत्रमा । त्यस्ता ई–कमर्स बनाई व्यवसाय गर्न इच्छुकले एल्कोबाट सरल र सुलभ रूपमा वेबसाइट बनाउन सक्छन् । छ वर्ष अस्ट्रेलिया बसेका खनाल यो व्यवसायकै लागि नेपाल आएका हुन् । नेपालमा फस्टाउँदै गएको ई–कमर्सलाई सस्तो र सुलभ ढङ्गमा जोड्न सक्ने बताउँछन् उनी । एल्कोका सेवाहरू प्रयोग गर्न कुनै पनि कोडिङको ज्ञान चाहिँदैन । त्यस्तै, कम्पनी आफैँले पनि सबै प्राविधिक कुराहरू क्लाउडमार्फत ह्यान्डल गर्न  सक्छ । माथि उल्लेख गरिएका व्यावसायिक योजना आइडिया स्टुडियो सिजन– ५ को डिल राउण्डमा आइपुगेका योजना हुन् । यो राउण्डमा माथि उल्लेखित तीनसहित अन्य चार जनाले पनि प्रविधिमैत्री योजना सुनाएका छन् । जसमा आफ्नै कलेज, नेत्रकार्ट, स्किल सेवा र सजिलो यात्रा नामक योजना प्रस्तुत भएका छन् । जम्मा सातवटा व्यावसायिक योजनामध्ये नेत्रकार्ट नामक योजनाले भने उत्कृष्ट व्यवसायको रूपमा बिउपुँजी पाउन सफल बनेको छ । प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज १७, २०७८, १३:४८:०५

– दिवाकर उप्रेती  बिहीबार, असोज १४, २०७८   कोरोना महामारीसँगै नेपालीहरूको जनजीवनको शैली पनि परिवर्तन भएको छ । हिजो बजारबजार डुलेर किनमेल गर्ने ग्राहकहरू आज घरभित्रै बसेर मोबाइलबाट नै किनमेल गर्ने भएका छन् । अझ अस्पताल चहार्ने बिरामीसमेत घर बसेरै उपचार गर्न सक्ने बनेका छन् । यो सबै प्रविधिको उपज हो । यसरी पछिल्लो एक वर्षमा नेपालमा प्रविधिले निकै फड्को मारेको छ । जनजीवनलाई सहज बनाउनकै लागि आइडिया स्टुडियो सिजन– ५ मा यस्तै चार प्रविधिमैत्री व्यावसायिक योजना बोकेर आएका छन् आश्रय अधिकारी, वैभव पाण्डे, हेमन्त नेपाल र महेश तिम्सिना । यी चार युवा कोरोना महामारीसँगै कोठामा साँघुरिएको जनजीवनलाई प्रविधिको माध्यमबाट बाहिर निकाल्न लागिपरेका छन् ।   घरमै बसेर आँखाको उपचार  आइडिया स्टुडियो सिजन– ५ मा घरमै बसेर आँखाको उपचार सेवा दिन सक्ने योजना बोकेर आइपुगेका छन् काठमाडौँका वैभव पाण्डे । घरमा नै आँखाको उपचार ! झट्ट सुन्दा अनौठो लाग्ला ? तपाईंलाई मात्र होइन, स्टुडियोका निर्णायकहरूलाई पनि वैभवले आफ्नो योजना सुनाइरहँदा अनौठो नै लागेको थियो । वैभवले ‘नेत्रकार्ट’ नामक व्यवसायमार्फत बिरामीको घरमै गएर आँखाको उपचार गर्दै आएको छन् । नेत्रकार्टमा डाक्टरबाट परामर्श लिने मात्र नभएर नेत्रकार्टबाटै आफूलाई सुहाउने पावर भएको वा नभएको चस्मा बनाउन पनि सकिन्छ । नेत्रकार्टले विरामीहरुको घरमै पुगेर उपचार गर्दै आएको छ । यो सँगै नेत्रकार्ट नामक एपमार्फत चस्मा औषधीसमेत किन्न पनि सकिनेछ । उनले नेत्रकार्टले शल्यक्रियाका लागि पनि मातृका आँखा केन्द्रसँग सहकार्य गरिरहेको बताए । वैभव थप लगानी आवश्यक भएको बताएका छन् । माग बढ्दै जाँदा आफुहरुले पनि सेवालाई विस्तार गर्न सक्ने उनि बताउँछन् । आफ्नै कलेज  एसईई सकिएपछि ‘अब के पढ्ने ? कुन कलेज पढ्ने ? कति खर्च लाग्छ ?’ भन्ने समस्या सबै विद्यार्थीलाई हुन्छ । यी यावत जानकारी लिन विद्यार्थीले आफैँ विभिन्न क्याम्पसहरूमा भौँतारिनुपर्छ । काठमाडौँका आश्रय अधिकारी पनि यही समस्याबाट गुज्रिए । उनले पनि अब के पढ्ने, कहाँ पढ्ने भन्ने प्रश्न बोकेर विभिन्न क्याम्पसहरूमा धाए । आफूले क्याम्पस धाउँदा पाएको दु:ख सम्झिँदै अधिकारी भन्छन्, ‘मैले दु:ख पाएँ, अब अरुले नपाऊन् ।’ उनले रातो बङ्गलामा १२ कक्षामा अध्ययन गर्दागर्दै ‘आफ्नै कलेज’ नामको नयाँ वेबसाइट बनाए । उनले बनाएको ‘आफ्नै कलेज’बाट विद्यार्थीहरूले आफूले पढ्न चाहेको विषय, क्याम्पस र खर्च सबै विवरणसम्बन्धी जानकारी एउटै वेबसाइटमा नै पाउन सक्छन् । उनी भन्छन्, ‘हरेक शैक्षिकसत्रको अन्त्यमा उच्च शिक्षाका लागि नेपालका विभिन्न जिल्लाबाट विद्यार्थीहरू काठमाडौँ आउँछन् । यसरी आउने विद्यार्थीहरू राम्रो र सुविधाजनक शिक्षाका लागि भौँतारिनुपर्ने अवस्था छ ।’ अधिकारी विद्यार्थीको यही समस्या सामाधान गर्न ‘आफ्नै कलेज’ सुरु गरेको बताउँछन् । आश्रयको यो सोचले गर्दा विद्यार्थीहरूले आफूले रोजेको कलेजको पढाइ शुल्क, सुविधा र शैक्षिक वातावरणका बारेमा थाहा पाउन सक्ने भएका छन् । उनले बनाएको सो वेबसाइटबाट विद्यार्थीले कलेज भर्नासमेत गर्न सक्छन् । त्यति मात्र नभएर वेबसाइटबाट आफूले रोजेको कलेज वा विषयबारे थप जानकारीका लागि सम्बन्धित व्यक्तिबाट परामर्शसमेत लिन सक्नेछन् । सजिलो यात्रा–सजिलो टिकट यात्रा गर्दा टिकट नपाएर वा टिकट लिन लाइनमा घण्टौँ बस्नुपरेको छ ? यस्तो सास्ती तपाईं/हामी सबैले दैनिक जीवनमा भोगिनै रहेका हुन्छौँ । यही समस्यालाई समाधान गर्न ‘सजिलो यात्रा’ नामक व्यावसायिक योजना लिएर आएका छन् झापाका हेमन्त नेपाल । अनलाइन बस टिकट बुकिङ कम्पनी सुुरु गरेका उनले बस व्यवसायी र टिकट काउण्टरसँग सहकार्य गरिरहेका छन् । जसको मद्दतबाट ग्राहकहरूलाई सहजै टिकट उपलब्ध गराउँदै आएको सजिलो यात्राले एप पनि सञ्चालन गरिरहेको छ । एपमा जीपीएस ट्र्याकिङको सुविधा पनि राखिएको छ । जसले कुन बस कहाँ छ, सेवाग्राही भएको स्थानमा आइपुग्न कति समय लाग्छ ? कति यात्रु छन्‌लगायतका जानकारी पनि दिनेछ । घरको डाक्टर घरको पनि डाक्टर हुन्छ । समय–समयमा घरलाई पनि उपचार गर्नुपर्छ भन्ने तपाईं/हामीलाई थाहा नहुन सक्छ । घरलाई कहिले निरीक्षण गर्ने ? कसरी बनाउने ? पुनर्निर्माण गर्नुपर्ने भए कसरी गर्नेलगायतका सम्पूर्ण सेवा ‘स्किल सेवा’ नामक कम्पनीले दिँदै आएको छ । आइडिया स्टुडियोको यो एपिसोडमा बानेश्वर निवासी महेश तिमल्सिना र रामशरण विक्रम थापाले घरको उपचार गर्न ‘स्किल सेवा’ सञ्चालनमा ल्याएका हुन् । महेश भन्छन्, ‘घर निर्जीव भए पनि यसको निरीक्षण निकै आवश्यक छ । घर सञ्चालन गर्ने पनि एउटा प्रणाली हुन्छ । त्यो प्रणालीलाई मजबुत बनाउन घरको समस्यालाई निराकरण गर्नुपर्छ ।’ नेपालमा घरको समस्यालाई प्राविधिक तहमा निराकरण गर्ने प्रणाली छैन । त्यही कुरामा अध्ययन गरी तिमल्सिना र थापा लागिपरिरहेका छन् । तीन जना सह–सञ्चालक र १७ जना कर्मचारीसहित कार्य सम्पादन गर्दै आएको ‘स्किल सेवा’ले दैनिक ज्यालादारीमा काम गर्ने ६० जनालाई रोजगारी दिँदै आएको छ ।  महेश भन्छन्, ‘सबै इन्जिनियर र ओभरसियर हुन् ।’ स्किल सेवाले पूर्ण घर निरीक्षण, घरको मर्मत र घर किन्दा चाहिने सल्लाह दिँदै आएको छ । जसमा ग्राहकलाई २ हजारदेखि २० हजार रुपैयाँसम्मको प्याकेज छ । यो नयाँ र नेपालमा नौलो व्यवसाय भएकाले यसमा राम्रो व्यवसाय गर्न सकिनेमा तिमल्सिना र  थापा ढुक्क छन् । माथि उल्लेख गरिएका व्यावसायिक योजना आइडिया स्टुडियो सिजन– ५ को डिल राउण्डमा आइपुगेका योजना हुन् । यो राउण्डमा माथि उल्लेखित चारसहित अन्य तीन जनाले पनि प्रविधिमैत्री योजना सुनाएका छन् । जसमा अनलाइन शिक्षा दिने एआर क्लास, लोकसेवा तयारीका साधै विभिन्न विषयमा घरबाटै ट्युसन लिन सकिने एमसीक्यूहल डट कम र सस्तोमा वेबसाइट बनाउने येल्को डट कम नामक योजना प्रस्तुत भएका छन् । जम्मा सातवटा व्यावसायिक योजनामध्ये नेत्रकार्ट नामक योजनाले भने उत्कृष्ट व्यवसायको रूपमा बिउपुँजी पाउन सफल बनेको छ । प्रकाशित मिति: बिहीबार, असोज १४, २०७८, १७:४३:००

– सम्झना घिमिरे | शुक्रबार, असोज ८, २०७८   तपाईं किनमेलका क्रममा घरमा आएका प्लास्टिक फाल्नुहुन्छ कि राख्नुहुन्छ ? अधिकांशको एउटै उत्तर हुन्छ– ‘फोहोर राखेर फाल्ने गर्छु ।’ कहाँ फाल्नुहुन्छ ? फोहोर बोक्ने गाडी, सडक वा खोलानालामा ? प्रयोग भएको प्लास्टिक बेच्छु भन्ने सायदै होलान् । अझ कतिपयलाई त यसरी हामीले प्रयोग गरिसकेको र काम नलाग्ने प्लास्टिक पनि बेच्न सकिन्छ भन्ने थाहा नहोला । काठमाडौंका आयुस देउजा यसरी प्रयोग भइसकेका प्लास्टिक पैसा दिएर किन्दै आएका छन् । आधुनिक पेट इन्डस्ट्री सञ्चालन गर्दै आएका देउजा भन्छन्, ‘तपाईंले देखेको फोहोरमा म पैसा देख्छु । सडकभरि छन् पैसैपैसा ।’ नेपालमा प्लास्टिक झोला तथा यसका विभिन्न सामान उत्पादन गर्ने उद्योगहरूले वार्षिक अर्बौं रुपैयाँबराबरको कच्चा पदार्थ आयात गर्दै आएको छ । उनी आयातलाई निर्यातमा परिणत गर्न लागिपरिरहेका छन् । त्यसका लागि उनी हाल सडक, खोला किनारमा भेटिएका प्लास्टिक संकलन गरेरै मासिक ६ टन कच्चा पदार्थ उत्पादन गरिरहेका छन् । माटोमा नमिल्ने भएकै कारण पूर्ण रूपमा विस्थापन गर्न नसकिने तर्क गर्ने उनी प्रशोधन नै एक मात्र समाधान मान्छन् । एक पटक प्रशोधन भइसकेको कच्चा पदार्थको आयु पनि ५० वर्षसम्म रहने हुँदा फोहोरको रूपमा मात्रै फाल्नुभन्दा फोहोरलाई नै व्यवसाय बनाउँदा प्लास्टिकको समस्या सामाधान गर्न सकिने देउजाको भनाइ छ । यसरी दैनिक रूपमा घरमा आइपुुगेका अनावश्यक प्लास्टिकलाई देउजा जथाभावी फालेर वातावरण नै दुर्गन्धित नबनाउन आग्रह गर्छन् । बरु प्लास्टिकबाट पैसा कमाउन सक्ने अवसरको सिर्जना गर्दै छन् । आधुनिक पेट इन्डस्ट्रीमार्फत उनले प्लास्टिक रिसाइकल गर्दै आएका छन् । फोहोरबाट विक्रेट रुपन्देहीका मनोजरत्न भुसाल पेसाले मेकानिकल इन्जिनिर हुन् । तर, उनी वातावरण संरक्षणका लागि जुटिरहेका छन् । सेवा र व्यवसाय दुवै एकै स्थानबाट गर्न सकिने हुनाले पनि भुसाल अचेल कहिले फोहोरका डंगुरमा भेटिन्छन् त कहिले ल्याबमा । यसरी सोलिड वेस्ट म्यानेजमेन्ट (ठोस फोहोर व्यवस्थापन) नामक व्यवसायबाट उनी फोहोरलाई मोहोर बनाउन लागिपरिरहेका छन् । फोहोर संकलन गरेर त्यसबाट उनले इन्धनको रूपमा प्रयोग गरिने विक्रेट बनाउँदै आएका छन् । नेपालमा कोइलाको माग उद्योगदेखि चुलोसम्म छ । वार्षिक करोडौँ रुपैयाँको कोइला भारतबाट आयात हुँदै आएको छ । तर, नेपालमा नै यत्रतत्र छरिएका स्रोतबाट कोइलाको विकल्प खोजेको भने पाइँदैन । भुसाल रुखका पात, फालिएका कागज तथा सडक र खोला किनारमा भेटिएका फोहोरलाई रिसाइकल गरेर विक्रेट बनाउने गर्छन् । दैनिक ५ सय थान विक्रेट उत्पादन गर्ने लक्ष्यका साथ अगाडि बढेका भुसाल लगानी भेटेमा नेपालमा फोहोरबाट उत्पादन गर्न सकिने सामग्रीको अध्ययनमा लाग्ने बताउँछन् । बजारमा विक्रेटको माग र फोहोका डंगुर दुवै चुलिँदै गएका छन् । उनी भन्छन्, ‘दुवैलाई एकअर्काको परिपूरक किन नबनाउने ? फालिने वस्तुबाट पैसा किन नकमाउने ?’ भुसाल फोहोरबाट विक्रेट बनाएर वार्षिक ५४ लाख रुपैयाँबराबरको कारोबार गर्दै आएका छन् । फोहोरमा हुने झिँगामा औषधि खासगरी गर्मीयाममा झिँगा धेरैका लागि समस्या हो । यसलाई धपाउन वा मार्न हामी अनेक उपाय लगाइरहेका हुन्छौँ । धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ, झिँगा केवल फोहोर होइन, औषधि पनि हो । त्यसैले ब्ल्याक सोल्जर फ्लाई व्यवसायमार्फत हिरेन्द्र जोशीले दुई वर्षदेखि झिँगाबाट औषधि निकालिरहेका छन् । उनले झिँगाबाट औषधि र पशुपन्छीलाई चाहिने प्रोटिनयुक्त दाना बनाउने प्रयास गरिरहेका छन् । उनीहरूले झिँगामा सफलताको सपना देखेका छन्, जसलाई साकार पार्न कहिले कालीमाटीमा कुहिएको फोहोर उठाउँदै गरेका भेटिन्छन् त कहिले सडक किनारका फोहोर उधिन्दै गरेका देखिन्छन् । बायोटेक विषयमा स्नातक गर्दै गरेका उनी बालाजुको जीतपुरफेदीमा फार्म खोलेरै झिँगाखेती गरिरहेका छन् । जहाँ फोहोरमैै पाउने ९ हजारभन्दा बढी झिँगाका लार्भा विकास भइरहेका छन् । हिरेन्द्र भन्छन्, ‘झिँगाबाट प्रोटिन निकाल्न सकिने थाहा पाएपछि त्यसको खोजी गर्न थाल्यौँ । सँगै प्रोटिन आवश्यक क्षेत्रमा पुग्यौँ । त्यहाँ प्रोटिनको अभावमा सयौँ किसानले व्यवसायबाट लाभ लिन नसकेको भेट्यौँ ।’ किन भनेर खोज्दै जाँदा अधिकांशको दानामै समस्या देखियो । उनी भन्छन्, ‘विदेशबाट दाना भित्र्याउँदा महँगो पर्नुका साथै गुणस्तर पनि निकै खस्केको पाइयो । गुणस्तर कम हुनु भनेको प्रोटिन कम हुनु नै हो । यता झिँगामा पर्याप्त प्रोटिन थियो, उता प्रोटिनको अभाव । अनि शहरभरि फोहोरको डंगुर । डंगुरभरि प्रोटिन बोकेका झिँगाहरू । यी तिनै समस्यालाई किन अवसर नबनाउने, किन फ्युजन गरेर पैसा नकमाउने ?’ सडकमा देखिएको फोहोर, फोहोरमा भन्किएका झिँगा, झिँगामा पाइने प्रोटिन र किसानको समस्या यी तीनै कुरालाई फ्युजन गर्ने व्यवसाय हो ब्ल्याक सोल्जर फ्लाई । फार्म सफल बनेसंँगै फार्मबाट उत्पादन भएको झिँगाका अण्डा देशका विभिन्न भागमा रहेका किसानसम्म पुर्‍याएर व्यवसाय गर्न सिकाउने उनकोे योजना छ । कपालबाट मल  तपाईं हामीलाई कपाल कहाँ फाल्ने भन्ने समस्या हुन सक्छ । यही समस्यालाई व्यवसायको रूपमा सुरु गर्दै छन् विप्लव कार्की । ‘बाला : फ्रम वेस्ट टु वेल्थ’ नामक उक्त व्यवसायबाट कार्की मानिसको कपाल, जनावरको रौँबाट मल उत्पादन गर्न लागिपरिरहेका छन् । पछिल्लो समय माटोमा हराउँदै गएको उर्बरा शक्तिलाई पुनः जीवन दिन कपालको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहने उनी बताउँछन् । कार्की भन्छन्, ‘कपाल र फरबाट हामीले मल बनाउन सक्छौँ । यो मलमा उर्बरा शक्तिको मात्रा धेरै हुन्छ । अर्ग्यानिक पनि हुनाले यस्तो मलले रासायनिक मललाई पनि विस्थापित गर्छ ।’ दुई वर्षअगाडि व्यवसाय सुरु गरेका कार्की यस प्रकारको मल कौसीखेती र गमलामा फूल फुलाउन प्रयोग गर्दा फाइदा हुने बताउँछन् । दिनहुँ कृषकले मल नपाएको गुनासो बढिरहँदा प्रतिलिटर ४० रुपैयाँमा नै अर्ग्यानिक मल उत्पादन गर्दा नेपालको समग्र कृषिक्षेत्रलाई नै टेवा पुर्‍याउने कार्कीको योजना छ । नेपालमा पनि यस प्रकारको मल पाइन्छ । अमेरिकाबाट आयात हुँदै आए पनि नेपालमै भने यसको प्रयोग भएको छैन । दिनहुँ झर्ने कपाल र जनावरका फरहरू खेर गइरहे पनि यसलाई सदुपयोग गर्न सके मल आयातलाई न्यूनीकरण गने कार्कीको योजना छ । माथि उल्लेखित चारवटै योजना बोकेर आइडिया स्टुडियो आइपुगेका छन्– आयुस देउजा, मनोज रत्न भुसाल, हिरेन्द्र जोशी र विप्लव कार्की । यी चारै जना आइडिया स्टुडियो सिजन– ५ अन्तर्गत डिल राउण्डका प्रतिस्पर्धी हुन् । जो सोचलाई व्यवसाय बनाउने आशाका साथ कार्यक्रममा सहभागी भएका हुन् । आइडिया स्टुडियोले यसरी व्यावसायिक सोच बोकेर आउनेलाई प्रशिक्षण दिँदै प्रतिस्पर्धामा उतार्दै आएको छ भने लगानीका लागि पनि सहयोग पुर्‍याउँदै आएको छ । यी चारै जना युवाहरू आइडिया स्टुडियो सिजन–५ को डिल राउण्डअन्तर्गतको ग्रिनोभेसन विधाका प्रतिस्पर्धी हुन् । उनीहरूसँगै यो विधामा अन्य चार जनाले पनि व्यावसायिक योजना प्रस्तुत गरिसकेका छन् । आठ जनाको व्यावसायिक योजना समेटिएको यो कार्यक्रममा दिगो नेपाल नामक व्यवसायले उत्कृष्ट व्यवसायको रूपमा बिजनेस सिड लगानी पाउन सफल बनेको छ । प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असोज ८, २०७८, १९:४९:००

– सम्झना घिमिरे  नेपालमा हरेक वर्ष अर्बौं रुपैयाँबराबरको तरकारी आयात हुँदै आएको छ । हरियो सागदेखि मौसमी तथा बेमौसी तरकारीसम्म हामी भारत र चीनकै भरमा छौँ भन्दा फरक नपर्ला । सरकारले पनि हरेक वर्ष कृषिलाई विशेष प्राथमिकतामा राखेर बजेट छुट्याउँदै आएको छ । उब्जनी बेच्न नपाएर बिचौलियाको मारमा परेका किसान र उपभोक्ताको पीडा ज्युँका त्युँ छ । कृषिप्रति युवाको निराशापन र बढ्दो विदेशमोहले पनि कृषि पेसा थप धरापमा पर्दै गएको छ । तर, यस्तो मनस्थितिलाई चिर्दै केही युवाहरू भने कृषिलाई नयाँ रूप दिन लागिपरिरहेका छन् । जसले उत्पादनदेखि बजारीकरणसम्मका आ–आफ्ना योजना लिएर आइपुगेका छन् आइडिया स्टुडियो सिजन–५ मा । वैज्ञानिक प्रविधिबाट उत्पादनदेखि बजारीकरण गर्नेसम्मका योजना लिएर आएका युवाहरूमा कृषिलाई कसरी व्यवसायीकरण गर्न सकिन्छ भन्ने खुराक छ । जसमा माटोबिना पनि खेती गर्न सकिने योजना पल्लवीले ल्याएकी छिन् भने छतमा लटरम्म तरकारी फलाएर राम्रो आम्दानी गर्ने योजनामा छिन् प्रलिशा अधिकारी । प्रलिशा र पल्लवीको योजनालाई सार्थक बनाउन लागिपर्दैछन् हेमन्तराज अवस्थी । जो अर्ग्यानिक उत्पादनका लागि चाहिने मल उत्पादन गर्न लागिपरिरहेका छन् । त्यस्तै, अञ्जना भने तिनै खेतीबाट उत्पादन भएका उब्जनीलाई पनि तपाईं/हाम्रो हातहातमा पुर्‍याउन लागिपर्दैछिन् । माटोबिनै गर्न सकिन्छ खेती माटोबिना पनि खेती गर्न सकिन्छ भन्ने नौलो उदाहरण लिएर आएकी छन् पल्लवी गुरागाईं । हाइड्रोपोनिक प्रविधिबाट उनले माटोबिनै थुप्रै हरिया सागहरू उत्पादन गरेर बजारमा समेत पुर्‍याइसकेकी छन् । विशेषगरी सलादमा विषादीयुक्त हरिया सागपात प्रयोग हुने र त्यसले मानव शरीरमा असर पुर्‍याउने हुनाले पनि पल्लवी अर्ग्यानिक सलाद तयार पार्न तल्लीन भएको बताउँछिन् । घरैघरले भरिएको काठमाडौँमा पनि पल्लवीको ‘अर्वान फार्म’ले भने तपाईंलाई अर्ग्यानिक तरकारी तथा सलादको स्वाद चखाउँछ । अझ रोचक कुरा त तपाईंकै छतमा फलाइदिएर तपाईंलाई नै सो उब्जनी वितरण गरिदिन्छ । यसरी घरमै माटोको प्रयोगबिना अर्ग्यानिक खेती गर्ने ‘अर्वान फार्म’ घरघरै पुगेर खेती गर्ने तरिकाको प्रशिक्षण दिनुका साथै चाहिने उपकरणहरूको जडान पनि गरिदिँदै आएको छ । माटो बोक्ने झन्झट र रासायनिक मलको प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यताबिना नै सजिलै छतमै उत्पादन गर्न सकिने हुनाले पनि पल्लवी घरघरमा अर्ग्यानिक खेतीमा वर्तमान मात्रै होइन, भविष्य पनि देख्छिन् । सोही विश्वासमा पल्लवीले नौ महिनादेखि आफ्नै फार्म खोलेर सञ्चालनमा ल्याइसकेकी छन् । पल्लवीले १२ लाख रुपैयाँको लगानीमा व्यवसाय सुरु गरेकी हुन् । हाल उनी आफूसँगै अर्ग्यानिक खेती गर्न चाहनेहरूलाई पनि व्यवसायी बनाउन लागिपरिरहेकी छिन् । छतमै तरकारी फलाइदिने मेट्रो खेती लमजुङकी प्रलिशा अधिकारीले तपाईंकै छतमा तरकारी लटरम्म फलाइदिएर तपाईंलाई नै दिन सक्छिन् । अझ रोचक कुरा त तपाईंको छतको साँघुरो क्षेत्रमा पनि वर्षभरि पुग्ने तरकारी कसरी फलाउने भनेर पनि तपाईंलाई सिकाउँछिन् । आइडिया स्टुडियो सिजन– ५ को डिल राउण्डमा यस्तै आइडिया लिएर आइपुगेकी छिन् प्रलिशा । मेट्रो खेतीकी सह–संस्थापक रहेकी प्रलिशा काठमण्डौंका घरका छतमा लटरम्म तरकारी फलाउन लागिपरिरहेकी छिन् । कोरोनाको समयमा तरकारी खरिदका क्रममा संक्रमण बढेसँगै उनले घरमै कौसीखेती गर्ने योजनाका साथ डेढ वर्षअगाडि मेट्रो खेतीको सुरुवात गरेकी हुन् । अहिले मेट्रो तरकारीले कौसीखेती गर्न चाहनेहरूका लागि उनीहरूको घरमै पुगेर खेती गर्ने तरिका र उपकरणहरू जडान गर्दै आएको छ । प्रलिशा यसरी घरमा पुगेर खेती गर्ने तरिका र उपकरण जोड्न भने ६० हजार खर्च लाग्ने बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘तपाईंले सुरुमा ५० हजार लगानी गर्नुपर्ने हुन्छ । यसमा बिउबिजन नसमेटिए पनि तपाईंलाई चाहिने आवश्यक तालिम र सहजीकरण भने हामी दिन्छौँ ।’ सहजीकरणसँगै उत्पादित तरकारी उनीहरूबाटै किनेर बेच्ने व्यवस्था पनि मेट्रो तरकारीले गर्दै आएको छ । मेट्रो खेतीको लक्ष्य भनेकै विषादीरहित तरकारी उत्पादन हो । प्रलिशा व्यवसायका लागि थप लगानी पाउन सके पाँच वर्षभित्र ३ लाखभन्दा बढी ग्राहकलाई अर्ग्यानिक तरकारी खुवाउन सक्ने बताउँछिन् । गँड्यौलाबाट मल बनाउँदै टिम भर्मी माटोमा पाइने कीरालाई कसरी माटोकै लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ भनेर लागिपरिरहेका छन् टिम भर्मीका सञ्चालक हेमन्त अवस्थी । कृषि विज्ञानमा स्नातक गर्दै गरेका हेमन्त अहिले आफैँ फार्म खोलेर प्राङ्गारिक मल उत्पादनमा जुटेका छन् । नेपालमा बढ्दो रासायनिक मलको प्रयोग र त्यसले मानव जीवनमा पारिरहेको असरलाई न्यूनीकरण गर्नकै लागि टिम भर्मीको सुरुवात गरेको अवस्थी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘रासायनिक मलको प्रयोग बढ्दै गएको छ । यसले हाम्रो शरीरलाई पनि हानि पुर्‍याउँछ भन्ने थाहा हुँदाहुँदै विकल्पको अभावमा हामी विषादीयुक्त मलबाट उत्पादित तरकारी खान बाध्य छौँ । यसैलाई हटाउन हामीले टिम भर्मीको योजना ल्याएका हौँ ।’ एक वर्षअघि पाँच जना साथीको सहयोगबाट सुरुवात गरेका हेमन्तले अहिले एक पटकमा १ टनभन्दा बढी भर्मी कम्पोस्ट उत्पादन गर्दै आएका छन् । यसरी गँड्यौला तथा स–साना कीराबाट बनाइने मलले माटोको मलिलोपनलाई जगाउनाले पनि यसको प्रयोग खेतीका लागि राम्रो हुने उनको भनाइ छ । त्यसो त टिम भर्मीले यस प्रकारको मल उत्पादन गरेर किसानसम्म पुर्‍याउन पनि थालिसकेको छ । किसानबाट राम्रो प्रतिक्रिया आएपछि भने टिम भर्मी वार्षिक ६० टन मल उत्पादन गर्ने योजनामा छन् उनी । विद्यार्थी जीवनमा नै व्यवसाय सुरु गरेका हेमन्त यदि आफूले लगानी पाएको खण्डमा पहिलो पाँच वर्षमा १ सय टन मल उत्पादन गर्ने र त्यसपछि वार्षिक रूपमा ६० टन मल उत्पादन गर्ने योजना रहेको बताउँछन्  । हेमन्त हाल वार्षिक १२ टन भर्मी कम्पोस्ट उत्पादन गरेर स्थानीय किसानलाई बिक्रीवितरण गरिरहेका छन् । घिरौलाको जालोबाट व्यवसाय हाम्रै घरआँगनमा यत्रतत्र छरिएका घिरौला (लुफा) लाई व्यवसायमा उतार्दैछिन् अञ्जना मल्ल । कोरोनाकै समयमा दिगो नेपाल नामक व्यवसाय सुरु गरेकी मल्लले गाउँगाउँमा पुगेर घिरौलाको जालो संकलन गर्छिन् । र, त्यसलाई विभिन्न आकृति दिँदै बजारमा बिक्रीवितरण गरिरहेकी छन् । ३१ हजारबाट व्यवसाय सुरु गरेकी मल्ल घिरौलाको जालोको लुफा बडी स्क्रबर, कपडाका टट ब्याग, बाँसबाट निर्मित टुथब्रस, एस्ट्रे, रोटिपट, मास्कलगायतका सामान उत्पादन गर्दै आएकी छन् । जसअन्तर्गत लुफा खेती गर्दै आएकी मल्ल पछिल्लो समय लोकल प्रोडक्टप्रतिको ग्राहकको बढ्दो रुचिले व्यवसाय थप मजबुत बनेको धारणा राख्छिन् अञ्जना । भन्छिन्, ‘अहिले एउटा जमात खडा भएको छ, जो नेपाली मौलिकता झल्कने र पर्यावरणीय दृष्टिले उपयुक्त हुने वस्तु मात्रै प्रयोग गर्न रुचाउँछन् । त्यस्ता ग्राहकको संख्या अहिले हामीकहाँ बढेको छ ।’ व्यवसायको पहिलो चरण पार गरिसकेकी मल्ल अब भने लगानी थप्न सके उपत्यकामा मात्रै सीमित व्यवसायलाई नेपालभर पुर्‍याउन सकिने बताउँछिन् । मल्लसहित आइडिया स्टुडियो सिजन–५ को डिल राउण्डअन्तर्गतको ‘ग्रिनोभेसन विधा’मा भने अन्य चार सहभागीले पनि आफ्नो व्यावसायिक योजना सुनाएका छन् । जसमा आयुष देउजाले आधुनिक पेट इन्डस्ट्रीमार्फत प्लास्टिकलाई रिसाइकल गर्ने योजना ल्याएका छन् भने मनोजरत्न भुसाल पनि फोहोरबाट मोहोर कसरी कमाउने भन्ने योजना बोकेर सोलिड बेस्ट म्यानेजमेन्टमा लागिपरेका छन् । यस्तै हिरेन्द्र जोशीले झिँगाबाट औषधि बनाउन ब्ल्याक सोल्जर फ्लाई नामक व्यवसाय ल्याएका छन् भने विप्लब कार्कीले ‘वाला : फ्रम बेस्ट टु वेल्थ’ नामक व्यवसायबाट कपालबाटै उर्वरा शक्ति उत्पन्न गर्न सक्ने मल बनाउने योजना लिएर आएका छन् । ग्रिनोभेसन विधाअन्तर्गत आठ जना युवाले वातावरण तथा कृषिक्षेत्रसँग सम्बन्धित योजना सुनाएका थिए । जसअन्तर्गत दिगो नेपालीकी सह–संस्थापक अञ्जना मल्लले भने यो विधाअन्तर्गतको

– शिलापत्र संवाददाता   आइडिया स्टुडियो नेपाल जनसेवा श्री पदकबाट सम्मानित हुने भएको छ । संविधान दिवस २०७८ को अवसरमा आइडिया स्टुडियोलाई प्रबल जनसेवाश्री पदक दिइने घोषणा भएको हो । मन्त्रिपरिषद्को सिफारिसमा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले प्रबल जनसेवाश्री पदकबाट विभूषित गर्ने घोषणा गरेकी हुन् । आइडिया स्टुडियो नेपाल विगत सात वर्षदेखि स्टार्टअप व्यवसाय गर्न चाहनेहरूको पथप्रदर्शक बन्दै आएको छ । सरकारले नवप्रर्वतनमा मुख्य भूमिका निभाएको भन्दै जनसेवाश्री पदकका लागि छनोट गरेको हो । स्टुडियोले सिजन ५ सम्म ४० भन्दा धेरै व्यावसायिक सोच भएकालाई उद्यमीको रूपमा समाजमा स्थापित गरिसकेको छ भने व्यावसायिक योजना लिएर आउने सयौँलाई प्रशिक्षणसमेत दिइसकेको छ । विशेषगरी कृषि, वातावरण र इनोभेसनलाई प्राथमिकतामा राख्दै स्टुडियोले नयाँ योजना लिएर आउनेलाई व्यावसायिक सहयोग उपलब्ध गराउँदै आएको छ । हाल आइडिया स्टुडियो सिजन ५ प्रसारण भैरहेको छ । एपीवान टेलिभिजनबाट प्रसारण भैरहेको यो कार्यक्रमको पहिलो भागअन्तर्गतको ड्रिम राउन्ड सम्पन्न भैसकेको छ भने अहिले डिल राउन्ड प्रसारण भैरहेको छ । प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज ३, २०७८, १६:१३:००

आज मिति २०७८ भाद्र १६ गतेका दिन प्रभु बैंक लि. र काठमाण्डौ, मण्डिकाटारस्थित ग्लोबल एकेडेमी अफ टुरिजम एण्ड हस्पिटालिटी एजुकेशन (GATE College) का विच प्रोफेसनल हस्पिटालिटी स्नातक अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरुलाई शैक्षिककर्जा उपलब्ध गराउने सम्बन्धीएक सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको छ । प्रभु बैंक लि. का तर्पबाट प्रमुखकार्यकारी अधिकृत श्री अशोक शेरचन र GATE College का तर्पबाट प्रमुख कार्यकारी अधिकृत श्री खेम राज लकाईले कलेजमा आयोजित एक कार्यक्रममा उक्त सम्झौता पत्रमा हस्ताक्षर गर्नुभएको हो । यी दुइ संस्था बिचको सम्झौता आइडिया स्टुडियो नेपालको नेतृत्वमा अघि बढेको हो । प्रभु बैंक लि. र गेट कलेजका विच आज सम्पन्न सम्झौता बमोजिम होटेल तथा पर्यटन विषयलिई उच्च शिक्षा अध्ययनगर्न चाहने विद्यार्थीहरुलाई उक्त कलेजको सिफारिसमा प्रभु बैंकले आवश्यकप्रक्रिया पूरा गरी अधिकतम रु. ५,००,०००।– सम्मको शैक्षिककर्जा सुविधाउपलब्ध गराउने छ । यो शैक्षिककर्जा सुविधारकम सहुलियतपूर्ण ब्याजदरमा उपलब्ध हुनेछ।