Author name: Anupam

– शिलापत्र संवाददाता   आइडिया स्टुडियो नेपाल जनसेवा श्री पदकबाट सम्मानित हुने भएको छ । संविधान दिवस २०७८ को अवसरमा आइडिया स्टुडियोलाई प्रबल जनसेवाश्री पदक दिइने घोषणा भएको हो । मन्त्रिपरिषद्को सिफारिसमा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले प्रबल जनसेवाश्री पदकबाट विभूषित गर्ने घोषणा गरेकी हुन् । आइडिया स्टुडियो नेपाल विगत सात वर्षदेखि स्टार्टअप व्यवसाय गर्न चाहनेहरूको पथप्रदर्शक बन्दै आएको छ । सरकारले नवप्रर्वतनमा मुख्य भूमिका निभाएको भन्दै जनसेवाश्री पदकका लागि छनोट गरेको हो । स्टुडियोले सिजन ५ सम्म ४० भन्दा धेरै व्यावसायिक सोच भएकालाई उद्यमीको रूपमा समाजमा स्थापित गरिसकेको छ भने व्यावसायिक योजना लिएर आउने सयौँलाई प्रशिक्षणसमेत दिइसकेको छ । विशेषगरी कृषि, वातावरण र इनोभेसनलाई प्राथमिकतामा राख्दै स्टुडियोले नयाँ योजना लिएर आउनेलाई व्यावसायिक सहयोग उपलब्ध गराउँदै आएको छ । हाल आइडिया स्टुडियो सिजन ५ प्रसारण भैरहेको छ । एपीवान टेलिभिजनबाट प्रसारण भैरहेको यो कार्यक्रमको पहिलो भागअन्तर्गतको ड्रिम राउन्ड सम्पन्न भैसकेको छ भने अहिले डिल राउन्ड प्रसारण भैरहेको छ । प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज ३, २०७८, १६:१३:००

आज मिति २०७८ भाद्र १६ गतेका दिन प्रभु बैंक लि. र काठमाण्डौ, मण्डिकाटारस्थित ग्लोबल एकेडेमी अफ टुरिजम एण्ड हस्पिटालिटी एजुकेशन (GATE College) का विच प्रोफेसनल हस्पिटालिटी स्नातक अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरुलाई शैक्षिककर्जा उपलब्ध गराउने सम्बन्धीएक सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको छ । प्रभु बैंक लि. का तर्पबाट प्रमुखकार्यकारी अधिकृत श्री अशोक शेरचन र GATE College का तर्पबाट प्रमुख कार्यकारी अधिकृत श्री खेम राज लकाईले कलेजमा आयोजित एक कार्यक्रममा उक्त सम्झौता पत्रमा हस्ताक्षर गर्नुभएको हो । यी दुइ संस्था बिचको सम्झौता आइडिया स्टुडियो नेपालको नेतृत्वमा अघि बढेको हो । प्रभु बैंक लि. र गेट कलेजका विच आज सम्पन्न सम्झौता बमोजिम होटेल तथा पर्यटन विषयलिई उच्च शिक्षा अध्ययनगर्न चाहने विद्यार्थीहरुलाई उक्त कलेजको सिफारिसमा प्रभु बैंकले आवश्यकप्रक्रिया पूरा गरी अधिकतम रु. ५,००,०००।– सम्मको शैक्षिककर्जा सुविधाउपलब्ध गराउने छ । यो शैक्षिककर्जा सुविधारकम सहुलियतपूर्ण ब्याजदरमा उपलब्ध हुनेछ।

– शिलापत्र संवाददाता नेपालमा व्यावसायिक वातावरण प्रवर्द्धनमा जुट्दै नवव्यवसायीको पथप्रदर्शक बनेको आइडिया स्टुडियोले ‘आइडिया स्टुडियो सिजन– ५’ को प्रसारण सुरु गरेको छ । एपीवान टेलिभिजनमार्फत प्रसारण सुरु गरेको उक्त शो हरेक शनिबार र आइतबार राति ९ बजे प्रसारण हुनेछ । व्यावसायिक प्रवर्द्धनमा क्रियाशील आइडिया स्टुडियोको यो रियालिटी शो नेपालमै पहिलो हो । जसले नवप्रवेशी तथा व्यावसायिक यात्रा तय गर्न चाहनेलाई दिशानिर्देश गर्छ । सिजन–४ सकेर सिजन– ५ को प्रसारण सुरु गर्दैगर्दा स्टुडियोले सयौँ आइडियालाई व्यावसायिक बाटो देखाइसकेको छ भने ४० भन्दा धेरै आइडिया बोकेर आउने व्यवसायीलाई व्यावसायिक रूपमा समाजमा उतारिसकेको छ । यो वर्ष पनि ३५ जना प्रतिस्पर्धीलाई स्टुडियोले ड्रिम राउण्ड र डिल राउण्ड गरी दुई भागका चारवटा विधामा उतारेको छ । जसमा ग्रिनोभेसन, मेड इन नेपाल, हाई फ्लाइङ र सोसियल इम्प्याक्ट नामक विधा छन् । सहभागीले यी विधासँग सम्बन्धित व्यावसायिक योजना निर्णायकसामु सुनाउँछन् । जसका लागि यसअघि नै सहभागी प्रतिस्पर्धीलाई आइडिया स्टुडियोले व्यावसायिक तालिम दिइसकेको छ । यसरी तालिमपछि कार्यक्रममार्फत प्रतिस्पर्धामा उतार्दै हरेक विधाबाट विजेता भएका चार जनालाई जनही ५ लाख रुपैयाँबराबरको व्यावसायिक सहयोग पनि उपलब्ध गराउनेछ । कार्यक्रममा ज्ञान साझेदारको रूपमा काठमाडौँ विश्वविद्यालय स्कुल अफ म्यानेजमेन्ट, इको इम्प्याक्ट साझेदारको रूपमा वर्ल्ड वाइल्ड लाइफ फन्ड नेपाल, लगानी साझेदारमा आइडिया इम्प्याक्ट इन्भेस्टमेन्ट फन्ड, बैंकिङ साझेदारको रूपमा प्रभु बैंक रहेको छ । योसँगै साझेदारको रूपमा राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्र पनि रहेको छ । कार्यक्रमको निणार्यक मण्डलमा डब्लूडब्लूएफका नेपाल प्रतिनिधि डा. घनश्याम गुरुङ, गायिका तथा समाजसेवी आनी छोइङ डोल्मा, प्रभु बैंकका डेपुटी सीईओ मनिराम पोखरेल, आइडिया स्टुडियोका सह–संस्थापक डा. छिरिङ लामा र प्रभु बैंकका चिफ बिजनेस अफिसर रेनुप्रसाद पाण्डे लगायत महेश राणा,महाविर पुन,सुजित रेग्मी,विदुशी राणा,प्रकट कुमार र जुना माथेमा  निर्णायक मण्डलमा रहेका छन्  ।

काठमाडौं । कलेज पढ्ने विद्यार्थीसँग भएको बिजनेस आइडियालाई प्रतिस्पर्धा गराउने उद्देश्यका साथ आइडिया स्टुडियाको ’कलेज आइडिया हन्ट २०२१‘को लागि आवेदन सुरु भएको छ । विद्यार्थीहरुलाई बिजनेसमा लाग्न उत्प्रेरणा गराउने र उसँग भएको आइडियालाई थप परिस्कृत गर्ने उद्धेश्यले हरेक वर्ष आइडिया स्टुडियोले कलेज आइडिया हन्ट २०२१ को आवेदन खुला भएको हो । उत्कृष्ट तीन आइडिएटरलाई विजेता घोषित गरिने र ती विजेतालाई जनही १ लाख रुपैयाँ नगद पुरस्कार प्रदान गरिने स्टुडियोले जनाएको छ । प्रतिस्पर्धामा सहभागी आइडिएटरहरू छानिएसँगै उनीहरूलाई विभिन्न क्षेत्रका प्रतिष्ठित व्यवसायीहरूबाट व्यावसायिक प्रशिक्षण पनि दिइनेछ । आइतबारदेखि औपचारिक रूपमा आवेदन खुला गरेको आइडिया स्टुडियोले विद्यार्थीहरूबाट आएको आइडियालाई व्यवसायको बाटोमा डोर्‍याउन सहयात्रीको भूमिका निर्वाह गर्नेछ । आइडिया स्टुडियोका सह–संस्थापक रुपेश श्रेष्ठले २०१५ देखि विद्यार्थीलाई व्यावसायिक यात्रा गराउन आइडिया स्टुडियो अग्रसर रहेको बताए । क्याम्पस जाँदै गरेका विद्यार्थीलाई उनीहरूको बिजनेस आइडियालाई कसरी व्यवहारमा उतार्ने तथा सोचलाई कसरी व्यावसायिक रूप दिने भन्ने कुरा सिकाउने उनको भनाई छ । कलेज आइडिया हन्ट २०२१ का लागि आइडियासहित आवेदन दिनका लागि आवेदकले आइडिया स्टुडियोको वेबसाइट आइडिया स्टुडियो डट ओआरजी डट एनपीमा गएर कलजे हन्टको फारम भर्नुपर्नेछ । विगत पाँच वर्षको अवधिमा कलेज हन्टमा उपत्यकाका १ सयभन्दा बढी कलेका ५ सयभन्दा बढी विद्यार्थीले आफ्नो आइडिया प्रस्तुत गरिसकेका छन ।

As a part of its Business Incubator Capacity Building Program, Idea Studio Nepal partnered with Kathmandu Model College (KMC), Academic Incubator Champion, Idea Studio Season 5 to jointly organize Business Canvas Model Workshop & Training from June 28 to July 3, 2021. The workshop and training saw participation from 146 participants while eight teams submitted their business ideas to a panel of judges on the final day of the event. The major objective of the program was to prepare students in the process of enterprise building in the context of Nepal and was open to the BBA,BBM and BCA students studying at KMC. Supriya Shakya, Idea Studio Season 4 Ideator and Founder at NepalMed, and Deepali Bhattarai, Program Manager, Idea Studio Nepal, were the judges of the event. Talking about her judging experience, Shrestha shared, “I found the ideas of the students interesting, new and innovative. This program has created a base for the entrepreneurship journey of the students, these kinds of programs need to be encouraged and incorporated more.” Similarly Bhattrai opined, “Developing a comprehensive evaluation procedure for the selection of Business Ideas is an essential part of the various entrepreneurial activities conducted at and enabled by Idea Studio Nepal. Representing Idea Studio Nepal at the Business Canvas Model Workshop & Training was a comprehensive learning experience for me.” Apart from that Idea Studio Season 5 Ideators Baibhav Pandey, Founder and CEO, Netrakart and Pallavi Guragain, Co-founder, Urban Farms Pvt. Ltd also shared their entrepreneurial experience in the talk series held on the second day of the event.     The final day of the event also saw the attendance of Dr. Tshering Lama, Executive Chairman of Idea Studio Nepal, who delivered the keynote speech and shared his entrepreneurial insights and experience with the attendees. He shared, “There is no winner or loser in entrepreneurship, what matters at the end of the day is if you have executed your idea successfully or not. All of the participants have worked together on how to turn their ideas into business; be proud of that fact. However, do not stop here as learning is a life-long process.”  Similarly, Surendra Subedi, Principal at KMC also delivered words of encouragement during the event. He said, “I am thankful to the Idea Studio Nepal and KMC team for making this event successful. I got an opportunity to listen to brilliant ideas of the student. I look forward to seeing them work on the idea’s business and humanitarian side and use the knowledge they have gained in the coming days.”  The announcement of the top three ideas of the Business Canvas Model Workshop & Training  marked the end of the event. The winning ideas were Yeti Cycles- a cycle rental app with cycle stations around Lalitpur, Paral- a brand that produces products made from Paral and On-hub- an online promotion platform for Schools in Kathmandu.  Idea Studio Nepal and Kathmandu Model College aim to provide constant support to students through Kathmandu Innovation Hub, a business incubation center at Kathmandu Model College enabled by Idea Studio Nepal.  

काठमाडौं । स्टार्टअप बिजनेसमा भविष्य खोज्ने युवाहरू धेरै छन् । कति सफल हुन्छन् त कति बीचमै छोडेर पलायन पनि हुन्छन् । तिनै भविष्य खोज्ने युवा भित्रका एक हुन् सोनाम लिम्बू । इलाम स्थायी घर भएका २९ वर्षीय लिम्बू अहिले काठमाडौंमा बस्दै आएका छन् । वायोमेडिकल इन्जिनियरिङको अध्ययन गर्दै आएका लिम्बू घरमा बस्दा हातले विभिन्न सामग्रीहरू बनाउँदै आएका थिए । केही समय अस्पतालमा काम गरेका लिम्बूले गत वर्षको कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) को संक्रमण फैलनुअघि थप अध्ययनका लागि भन्दै जागिर छोडेका थिए । एक्कासि संक्रमणको दर बढेसँगै सरकारले लकडाउन (बन्दाबन्दी) गरेपछि उनले थप अध्ययन गर्न भने पाएनन् । तर, उनको उद्यमशीलताले भने प्रस्फुटन हुने मौका मिल्यो । त्यसो त उनी पहिले अस्पतालमा काम गर्दा पनि आफ्नो सोखको रूपमा विभिन्न डिजाइनका कपडाहरू बनाउने गर्थे । विशेष गरेर खेर गएका कपडाका र गार्मेन्टका टुक्राबाट विभिन्न डिजाइनका सामग्रीहरू बनाउँदै आएका लिम्बूलाई लकडाउनले भने आफ्नो इच्छा र चाहनालाई व्यावसायिकतामा ढाल्ने मौका मिलायो  । बन्दाबन्दीमा त्यतिकै घरमा बस्नुभन्दा आफ्नो सोख र चाहनाअनुसारको कामलाई निरन्तरता दिन थाले । अहिले उनले बनाएका विभिन्न कपडाहरू विवाह, पार्टी र विभिन्न समारोहमा पुगिसकेको छ । उनले अर्डरअनुसार मात्र काम गर्दै आएका छन् । आफूले मात्र नभ्याउने भएकाले दुई जनालाई रोजगारीसमेत दिएर राखेका छन् । उनको अहिले सबैभन्दा बढी अर्डर आउने भनेकै विवाहको हो । सुरुमा चिनेजानेका र साथीभाइबाट अर्डर आउने गरेकामा अहिले भने विस्तारै बाहिरबाट पनि अर्डर आउन लागेको उनी बताउँछन् । कुनै व्यवसाय सुरु गर्नु छ र आफू भित्र दृढ संकल्प छ भने पैसाकै कारण रोकिन्छ भन्ने हुँदैन । उनी भन्छन्, ‘मैले शुन्य लगानीबाट व्यवसाय सुरु गरेको हुँ ।’ ‘जागिर खाँदै गर्दा अलि–अलि बचेको पैसाले अर्डर आएपछि सामान ल्याउँथे र त्यही बेचेको सामानले अर्को सामान जोड्थे,’ लिम्बूले भने एउटा–एउटा सामान जोड्दै उनले आफूलाई आवश्यक सामग्रीहरू जोडिसकेको छु ।’ खाली कोठाबाट सुरु गरेको व्यवसायले अहिले विस्तारै गति समाउँदै गएकोमा उनी आफैं दंग छन् । यसको आउटलेट भने छैन । उनले अनलाइनमार्फत नै अर्डर लिने र बिक्री गर्दै आएका छन् । यसमा कुनै अध्ययनभन्दा पनि आफ्नो रुचि सानैदेखि रहेकाले बनाउन सुरु गरिएको हो । आफ्ना लागि र परिवारका लागि बनाउँदै गएको उत्पादन अहिले व्यावसायिक रूपमा अगाडि बढाउन चाहिरहेका छन् । उनी आफ्नो व्यवसायसँगै वातावरण प्रदूषण रोक्नसमेत प्रयासरत छन् । उनी भन्छन्, ‘गार्मेन्ट उद्योगले धेरै टुक्राहरू खेर फालिरहेको हुन्छ, जुन वातावरणका लागि पनि हानिकारक हुन्छन् । त्यस्ता खेर गएका टुक्राहरूलाई १०० प्रतिशत नै प्रयोगमा ल्याउन सकिन्छ र प्रयोग समेत गर्दै आएको छु ।’ हातले बुन्ने भएकाले सा–साना टुक्राहरू धेरै आवश्यक पर्छ । त्यसका लागि सामान खरिदमा कोभिडको बन्दले गर्दा समस्या भयो । तर, त्यही बेला उनको दिमागमा अर्को आइडिया आयो कि पहिला खेर फालिएका टुक्राटुक्रा कपडाहरूबटै लर्टकन, एयर रिङ्स, साना–साना ब्यागहरू बनाउन लागे । यसरी हेर्दा गार्मेन्टमा खेर जाने टुक्राटुक्रीहरूलाई पूरै प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने लागेर त्यसमा लागेको हुँ, जसले गर्दा वातावरणमा पनि कुनै नोक्सानी भएन’ लिम्बूले भने । उनले उत्पादन गरेका सामग्रीहरू १५०० देखि ४० हजार रुपैयाँसम्ममा बिक्री गर्दै आएका छन् । जस्तो किसिमको अर्डर आयो त्यही किसिमको बनाउने गरेका छन् । उनले अहिलेसम्म १५ देखि ४० हजार रुपैयाँसम्मको बिक्री गरेका छन् । केहिले भने ७० हजार रुपैयाँसम्मको पनि अर्डर लिएर बनाएका छन् । उनले काठमाडौंको इन्द्रचोक र असनबाट कच्चापदार्थहरू ल्याउने गरेका छन् । उनी आइडिया स्टुडियोले सञ्चालन गरेको सिजन ५ का आइडिएटर पनि हुन् । त्यहाँ जानुको मुख्य उद्देश्य भनेको आफ्नो आइडियालाई कसैले मन पराइदिएर ठूला लगानीकर्ताहरूसँग साझेदारी बन्न सकिन्छ कि भन्ने रहेको उनको भनाइ छ । उनले त्यहाँ सोनाम वेवर्ससँगै ‘लेट्स गो टुगेदर’ को अवधारणासमेत पेश गरेका छन् । यसमा आफू पनि बिजनेस गर्ने र अरूलाई पनि रोजगारी दिने भन्ने हो । यसले पार्टटाइम जागिर गरेर कलेज पढ्छु भन्नेलाई पनि ठूलो राहत मिल्छ भन्ने सोच रहेको छ ।

काठमाडौं । नेपाल भौगोलिक विविधता र हावापानीले भरिएको देश हो । हावापानी र भौगोलिक परिवेशअनुसार वनस्पति र जडिबुटी फरक–फरक र तिनीहरूको महत्व स्वाभाविक रूपमा भिन्न रहन्छ । त्यसमध्ये हामीले कति कुराको महत्व बुझेका छौं भने कतिको थाहा छैन । नेपालको मध्यपहाड क्षेत्रमा बढी मात्रामा पाइने वनस्पति हो तितेपाती । सुन्दा सामान्य र देखिरहेकाले तपाईँ हामीलाई यसको महत्व धेरै नहोला भन्ने लाग्छ तर, ललितपुरका उत्तम बज्राचार्यले तितेपातीलाई वनस्पति मात्रै देखेनन् त्यसमा औषधीय गुण रहेको समेत पत्ता लगाए । उनले नेपालमा नै पहिलो पटक तितेपातीबाट तेल निकालेका छन् । नेपालमा १२ प्रकारको तितेपाती पाइने उत्तम बताउँछन् । तीमध्ये दुई प्रकारका तितेपातीबाट भने तेल निकाल्न सकिँदैन । ती दुई प्रकारका तितेपातीको पातको पछाडिको भागमा भुवा हुन्छ । तितेपाती फुल्नु वा दाना लाग्नुभन्दा पहिला नै तेल बनाउन प्रयोग गर्नुपर्छ । सामान्यतया वैशाखदेखि भदौ–असोजसम्म यसको तेल बनाउने उपयुक्त समय हो । हिउँदयाममा भने, फुल्ने तथा तितेपातीको बिरुवा मर्न थाल्छ र तेल निकाल्न सकिँदैन । तेल बनाउनेको विधिबारे बताउँदै उनले भने, ‘गाउँ घरमा रक्सी बनाएको जस्तै तरिका हो । फरक भनेको रक्सी बनाउँदा भाडामा बस्छ तर, तितेपातीको तेल बनाउँदा उडेर जान्छ त्यसैले ‘हाइड्रो डष्टिलेट’ नामको मेसिनबाट तेल बनाउनुपर्छ ।’ उनले सुरुमा प्रेसर कुकरमा तेल बनाउन प्रयास गरेका हुन् । त्यसबाट राम्रो भएपछि उनले आफैंले डिजाइन गरेर मेसिन बनाउन अर्डर दिए र मेसिनको प्रयोग भएको हो । उक्त मेसिन बनाउनका लागि सामान पनि नेपालमा नै पाइन्छ । बज्राचार्यले नुवाकोटमा तेल बनाउने गरेका छन् । अहिलेसम्म नेपालमा तितेपातीबाट कुनै पनि ठाउँमा तेल बनाउने गरिएको छैन । उनले महिला समूहमा सिकाएका महिलाले पनि उनकै उद्योगमा काम गर्दै आएका छन् । कसैले पनि छुट्टै व्यवसाय सञ्चालन नगरेको उनको भनाइ छ । जसको कारण उत्तमलाई तितेपातीको खेती नै गर्नुपर्ने आवश्यकता छैन । उनले भने, ‘नेपालका धेरै मान्छे विदेश गएर वा सहर पसेर गाउँका खेतबारीमा तितेपाती उम्रिएको छ । हामीलाई तितेपाती कहाँबाट जोहो गर्ने ? भन्ने चिन्त छैन ।’ नेपालका रुकुम, रोल्पा, काभ्रेपलाञ्चोक, काठमाडौं उपत्यका, दोलखालगायत पहाडी तथा मध्यपहाडमा तितेपाती प्रसस्त मात्रामा पाइन्छ । उनलाई उद्यमीका रूपमा अगाडि बढ्न थप हौसला प्रदान गर्यो आइडिया स्टुडियोले । आइडियाको सन् २०१८ को सोचदेखि उद्योगसम्म कार्यक्रममा सहभागी भएका थिए । आइडिया स्टुडियोले नवउद्यमी तथा नयाँ सोच भएका उद्यमीलाई लक्षित गरी उक्त कार्यक्रम सञ्चालन गर्छ । सन् २०१८ मा तितेपातीको तेल बनाएर स्वास्थ्य त आर्थिक क्षेत्रमा राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ भनेर उनले ५ सय जना प्रतिस्पर्धीमाझ प्रथम भएका थिए । नेपालमा सो तेल मुटु तथा कलेजोका लागि सबैभन्दा राम्रो औषधी मानिन्छ । त्यस्तै जीउको दुखाइ हटाउने, काखी गन्हाउने समस्याको समाधान, दाँत दुखेको निको, रुघाखोकीलगायत छालासम्बन्धी समस्या समाधान हुन्छ । अझ महत्वपूर्ण त चोटपटकबाट बगेको रगत बन्द गर्न सकिन्छ । त्यस्तै डण्डिफोरको निराकण, यौनांगमा देखा पर्ने छालासम्बन्धी समस्याको पनि हुन्छ उपचार गर्न सकिन्छ । सामान्यतया कपालमा तेल लगाएको जसरी उक्त तेलको प्रयोग गर्नुपर्छ । तितेपातीको तेलमात्रै होइन पात नै पकाएर खाए पनि धेरै रोग निको हुने बज्राचार्य बताउँछन् । त्यसो त कोरोना भाइरस नियन्त्रणमा पनि तितेपातीको तेलले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने बज्राचार्यको दाबी छ । उनी भन्छन्, ‘विदेशमा त मैले तेल पठाएको छु कोरोना भाइरसको संक्रमण भएपछि, भाइरस हो पूर्णरूपमा निर्मूल त हुँदैन तर, अहिलेको जस्तो अवस्था आउँदैन तितेपातीको तेल प्रयोग गर्दा ।’ उत्तम नेपालमा पनि यसको प्रयोग गर्दा राम्रो हुन्छ भनेर कोरोनाको पहिलो लहरमा टेकु हस्पिटल नगएका होइनन् तर, विभिन्न प्रक्रिया पूरा गर्ने बाहना बनाउँदै १ साताको समय उसै खेर गएको उनको भनाइ छ । त्यसपछि उनलाई नेपालमा तितेपातीको महत्व थोरै मान्छेले मात्रै बुझ्ने रहेछन् भन्ने लागेर त्यसको प्रक्रिया नै अगाडि बढाएनन् । नेपालीहरूले आयुर्वेद औषधीलाई महत्व नदिएकोमा उनको गुनासोसमेत छ । उनका अनुसार, सामान्यतया एक लिटर पानीमा एक थोपा तेल राखेर खानुपर्छ । यदि भाइरसको संक्रमण बढी भएको छ वा आपूmलाई आवश्यक परेको अवस्थामा तेल र पानीको मात्र पनि बढाउन सकिने उत्तम बताउँछन् । हाल तितेपातीको तेल काठमाडौं उपत्यका भित्रमात्रै उपलब्ध रहेको छ । उपत्यका बाहिर भने व्यक्तिको अर्डरअनुसार पठाउने गरिएको छ । उपत्यकामा सञ्चालनमा रहेको बज्राचार्यको ‘नर्मदा हेल्थ होम एण्ड आयुर्वेदिक रिसर्च सेन्टर’ लगायत अनामनगर, सानेपाका आयुर्वेदिक औषधी पसलमा तेल पाइन्छ । उपत्यका बाहिर तेलको बजारीकरण हुन नसक्नुको कारण तेलको महत्व धेरैलाई थाहा छैन । उनले भने, ‘म बजारीकरण गरेर हिँड्ने पेसाको मान्छे पनि होइन त्यसैले त्यस विषयलाई धेरै ध्यान दिएको छैन । समय अभावको कारण धेरै उत्पादन गर्न पनि सकेको छैन ।’ उनको तेल नेपालभन्दा बढी अमेरिका, जापान, क्यानडा, अष्ट्रेलियामा बिक्री हुने गर्छ । उनलाई जानकारी भएसम्म अहिले पनि नेपालमा अरू कसैले तेल बनाउँदैनन् र सिक्न चाहेर कोही आएका पनि छैनन् । प्रतिएमएल तेल १ सय रुपैयाँमा बिक्री गर्ने गर्छन् बज्राचार्य । १ हजार किलो तितेपातीबाट १ केजी तेल उत्पादन हुन्छ । उनले सुरुवातमा वर्षको करिब ४ किलो जति मात्रै तेल निकाल्थ्ये तर, उत्पादन क्षमता र माग बढेर अहिले वार्षिक ४ सय किलो जति उत्पादन गर्छन् । २५÷२६ जनालाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिँदै आएका बज्राचार्यलाई बजारमा भएको तेलको माग धान्न भ्याइनभ्याइ हुन्छ । यसबाट सजिलै बुझ्न सकिन्छ कि तेलको महत्व र फाइदा धेरै छ । तेललाई उपत्यका बाहिर बजारीकरण गर्ने योजना भने छैन । कारण हो नेपालीले आयुर्वेदको महत्व बुझ्न सकेका छैनन् त्यसले गर्दा राम्रो बजार तेलले लिन सक्दैन । त्यतिमात्रै होइन उदारोमा सामान लग्ने र समयमा पैसा नबुझाउने भएर पनि उनलाई बजारीकरण गर्न जागर छैन । उनी भन्छन्, ‘फाइदा धेरै छ तर, देखिरहेकाले तितेपातीको वास्ता गर्ने मान्छे कम हुन्छन् जसले गर्दा छिटो बजारीकरण गर्न सम्भव हुँदैन । मलाई सहज हुनुको कारण म स्वयम् हिलर हुँ, त्यो भएर धेरै जनासँगको सम्पर्क भएर सजिलो हुन्छ ।’ नयाँ उद्यमीहरूले १५ लाख रुपैयाँको लागतमा तितेपातीको उद्यमलाई अगाडि बढाउन सक्ने बज्राचार्य बताउँछन् । तेल बनाउन प्रयोग हुने मेसिनको मूल्य नै ५ लाख बढी पर्ने उनको भनाइ छ । उक्त मेसिन उनीहरू आफूले नै बनाउने गर्छन् । तितेपाती संकलन, अन्य व्यवस्थापनको खर्च जोड्दा करिब १५ लाख रुपैयाँ लगानी चाहिने उनको अनुभव छ । १५ लाखको लगानी गर्दा वार्षिक रूपमा ३० लाख बढी नाफा नै हुन्छ, अर्थात् ४५ लाख रुपैयाँको कारोबार गर्न सकिन्छ । उमेरले ६० वर्ष पुग्न लागेका बज्राचार्य पेसाले हिलर (तान्त्रिक तथा आयुर्वेदिक विधिबाट उपचार गर्ने मान्छे) हुन् ।  बज्राचार्य नेपाल सिद्धतान्त्रिक लाखेगुवाजुको बाह्रपुस्ताका नातिसमेत हुन् । यसरी हेर्दा उनको पारिवारिक माहोल नै हिलर काम गर्छन् । विगत १३ वर्ष पहिला उनले तितेपातीको तेल बनाएका हुन् । बज्राचार्यले होटल म्यानेजमेन्टमा बीएसम्म पढेका छन् । हजुरबुबाले हिलरको काम सिकाए पनि उत्तमले ट्रेकिङको व्यवसाय गथ्र्ये । ट्रेकिङबाट नै उनले विदेशी साथी बनाएका थिए र छोटो समयका लागि काम विशेषले विदेश

खासगरी गर्मीयाममा झिँगा धेरैका लागि समस्या हाे । यसलाई धपाउन वा मार्न हामी अनेक उपाय लगाइरहेका हुन्छाैँ । धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ, झिँगा केवल फाेहर हाेइन, औषधि पनि हाे । त्यसैले त दुई वर्षदेखि झिँगाबाट औषधि निकाल्न लागिपरेका छन् काठमाडौं तार्केश्वर नगरपालिकाका हिरेन्द्र जोशी, सुष्मा मगर र बबिता राउत। जीतपुरफेदीका यी तीन युवा ग्रीन फंगी बायोटेक  कम्पनी खाेलेर झिँगाबाट औषधि र पशुपन्छीलाई चाहिने प्रोटिनयुक्त दाना बनाउने प्रयास गरिरहेका छन् । उनीहरूले झिँगामा जीवनकाे सफलता सपना देखेका छन्, जसलाई साकार पार्न कहिले कालीमाटीमा कुहिएको फोहर उठाउँदै गरेकाे भेटिन्छन् त कहिले सडक किनारका फोहर उधिन्दै गरेका देखिन्छन् । झिँगाको आहाराका लागि फोहर खोज्दै ग्रिन फंगी बायोटेक प्रालिका संचालक हिरेन्द्र जोशी बायोटेक विषयमा स्नातक गर्दै गरेका उनीहरू बालाजुको जीतपुर फेदीमा फार्म खोलेरै झिँगाकाे खेती गरिरहेका छन् । जहाँ उनीहरूले ९ हजारभन्दा धेरै झिँगाका लार्भा विकास गरिरहेका छन् । गफ गर्दा फुरेको आइडिया  काठमाडौंको शान कलेजमा अध्ययनरत हिरेन्द्रले दुई वर्षअघि रेड एक्स नामक ग्रुपमा साथीहरूसित गफ गर्दा ब्ल्याक सोल्जर फ्लाई शब्द सुने । नेपालमा बिरलै प्रयोग हुने भएकाले उनका लागि यो शब्द नयाँ थियो । यसपछि उनले युट्युबमा शब्द र यसकाे अर्थबारे खाेजे । थाहा पाए, आफ्नै गाउँघरमा पाइने झिँगा रहेछ । अनि त्यसबाट अथाह प्रोटिन निकाल्न सकिने रहेछ । हिरेन्द्र भन्छन्, ‘झिँगाबाट प्रोटिन निकाल्न सकिने थाहा पाएपछि त्यसकाे खोजी गर्न थाल्यौँ । सँगै प्रोटिन आवश्यक क्षेत्रमा फिल्ड भिजिट गर्‍यौँ । त्यहाँ जाँदा सोही प्रोटिनको अभावमा सयौँ किसानले व्यावसायिक लाभ लिन नसकेको भेट्याैँ ।’ धेरैको समस्या प्रोटिनयुक्त र गुणस्तरीय दानाहरू नपाउनु  थियो । उनीहरूले हरेक वर्ष नयाँ प्रकारको रोगले एकै पटकमा सयौँ कुखुरा मर्ने गरेको पनि थाहा पाए । फिल्ड भिजिटमा हिरेन्द्र जोशी  किन भनेर खोज्दै जाँदा अधिकांशको दानामै समस्या देखियो । उनी भन्छन्, ‘विदेशबाट दाना भित्र्याउँदा महँगो पर्नुका साथै गुणस्तर निकै खस्केको पाइयो । गुणस्तर भनेको प्रोटिन कति छ भन्नु नै हो । यता झिँगामा पर्याप्त प्रोटिन थियो, उता प्रोटिनको अभाव । अनि सहर भरी फोहरको डंगुर । डंगुरभरी प्रोटिन बोकेका झिँगाहरू । यी तिनै समस्यालाई किन अवसर नबनाउने, किन फ्युजन गरेर पैसा नकमाउने ?’ हिरेन्द्रले भिजिटबाट फर्केर आउँदै गर्दा बाटाभरी फोहरको डंगुर देखे । सोचे – हामीसंँग यी तीनै समस्याको व्यवस्थापन गर्ने उपाय छैन ? यिनै फोहरलाई मोहोर बनाउन सकिँदैन ? समस्या बुझ्न गएका उनी व्यवसाय गर्ने उपाय लिएर फर्किए । किसानको समस्या गुणस्तरहीन दाना नै थियो । जसले गर्दा विभिन्न रोगको सामना गर्नुपर्ने थियो । अनि गुणस्तरहीन दानामा प्रोटिनको कमी । प्रोटिनले नै कुखुरालाई स्वस्थ्य र छिटो बढाउने गर्दथ्यो । सडकमा देखिएको फोहर, फोहरमा भन्किएका झिँगा, झिँगामा पाइने प्रोटिन र किसानको समस्या यी तीनै कुरालाई फ्युजन गर्ने व्यावसायिक आइडिया थियो ब्ल्याक सोल्जर फ्लाईको व्यवसाय । यसरी लामो समय ल्याबदेखि फिल्डसम्म अध्ययन गरेर उनले आफ्नै दुई जना सहपाठीसँगको सहकार्यमा व्यवसायमा हात हाले । झिँगा र फोहरको नाम सुन्नेबित्तिकै नाक खुम्च्याएका परिवारलाई मनाएर उनीहरूबाट लगानी झार्नु सहज थिएन । हिरेन्द्र भन्छन्, ‘बायोटेक पढाएको छोरो ठूलै मान्छे बन्छ, इज्जत बढ्छ भन्ने सोच्ने मेरो परिवार, छोरो झिँगा खोज्न फोहरको डंगुरमा दिनभर रुमलिँदा नकराउने त कुरै भएन । कति पटक पागलपन छोड जागिर गर, भविष्य बना भने पनि । म भने फोहरमै रमाइरहेँ । झिँगा खोजिरहेँ ।’ उनी परिवारसँग लड्दै अध्ययनमा लागे । नभन्दै परिवारले उनको कुरा मान्यो र लगानी गर्न पैसा दिन राजी भयो । उता सुष्माले पनि लगानी गर्ने पैसा जुटाइसकेकी थिइन् । यसरी आजभन्दा २ वर्षअघि हिरेन्द्र र सुष्माको तीन लाख लगानीमा व्यवसाय सुरु भयो । लगानी गरे पनि तत्काल आम्दानी नहुने हुँदा सहायक व्यवसायका रूपमा उनीहरूले टमाटर, च्याउ र मौसमी खेती पनि सुरु गरे । बायोटेक पढ्न पठाएका छोराछोरी फोहर, झिँगा र टमाटरमा रमाउन थाले । टमाटरबाट कमाएको पैसा झिँगामा खन्याउन थाले । यसरी २ वर्षमा फार्ममा टमाटरसँगै ९ हजार झिँगाका लार्भाहरू विकास भइरहेका छन् भने व्यावसायिक पूँजी पनि ३ लाखबाट २० लाखमा पुगिसकेको छ । कसरी पालिन्छ झिँगा ? नेपालमा झिँगाका अण्डा पाइँदैनन् । तर्सथ यो विदेशबाट प्रतिकिलोको हिसाबमा मगाउनुपर्ने हुन्छ । हिरेन्द्रले पनि भारतबाट एक किलो झिँगाका अण्डा २२ सय रुपैयाँमा मगाए । लामो यात्राका कारण झण्डै ३० प्रतिशत अण्डा काम नदिने भइसकेको थियो । बाँकी ७० प्रतिशतलाई उनले बालाजुको जीतपुरफेदीमा फार्म बनाएर लार्भाको रूपमा विकास गर्दै छन् । उनी भन्छन्, ‘झिँगा बन्दकोठमा पालिन्छ । बाहिरको मौसम अनुकूल नबन्दा तापक्रम मिलाएर पालिन्छ । अण्डाबाट लार्भा हुन १५ दिन लाग्छ । यसरी निस्किएको लार्भालाई झिँगाको रूपमा विकास गरेर पुनः अण्डा पार्नयोग्य बनाइन्छ । यसबीचमा ब्रिडिङ गराउनेबाहेकका लार्भाबाट प्रोटिनको सप्लिमेन्ट र पशुपक्षीका लागि दाना बनाउन सकिन्छ ।’ यसरी पठाइने सप्लिमेन्टलाई कुखुरा, बंगुरजस्ता पशुपक्षीमा औषधिका रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ भने दानाका रूपमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ। हिरेन्द्रका अनुसार यस प्रकारको दानाले पशुपक्षीलाई स्वस्थ्य राख्न र छिटो बढ्न सहयोग पुर्‍याउँछ । फार्ममा उत्पादन हुने लार्भामा प्रोटिनको मात्रा अत्याधिक हुने गर्दछ । जसले पशुलाई चाहिने प्रोटिनको अभाव हल गर्न सक्छ । अहिले विदेशबाट मात्रै आयात हुने गरेको छ । वार्षिक रूपमा प्रोटिनयुक्त खानाका लागि किसानको करोडौँ रुपैयाँ विदेसिने गरे पनि नेपालमै उत्पादन भने कसैले गरेका छैनन् । नेपालमा बर्सेनि नयाँ रोगका कारण हजारौँको संख्यामा कुखुरा मरेका छन् । यही बाध्यतालाई अवसरको रूपमा ढाल्न लागिपरेका यी युवाले आफू मात्रै नभएर किसानलाई पनि झिँगा व्यवसायी बनाउन लागेको उनीहरूको भनाइ छ । जसका लागि पहिलो चरणअन्तर्गत आफैँ फार्ममा काम गरिरहेका छन् । फार्म सफल बनेसंँगै फार्मबाट उत्पादन भएको झिँगाका अण्डा  देशका विभिन्न भागमा रहेका किसानसम्म पुर्‍याएर व्यवसाय गर्न सिकाउने उनीहरूको योजना छ । कसरी गर्ने भनेर तालिम दिनुका साथै उससम्बन्धी कन्सल्ट्यान्टसमेत राखेर किसानलाई पनि झिँगा व्यवसायी बनाउने उनीहरूको सोच छ । भर्खर जुंगाको रेखी बस्दै गरेका हिरेन्द्रको योजना भने निकै ठूलो र पाको देखिन्छ । उनी अहिलेदेखि नै लामो यात्रा तय गर्न लागिपरिरहेका छन् । उनी आफ्नो योजना सुनाउँछन्, ‘चारदेखि पाँचवटा ठूलो फार्म बनाएर किसानलाई झिँगा व्यवसायी बनाउने तयारीमा छौँ । आफूहरूले नै अण्डाको व्यवस्थापन र व्यावसायिक तालिम दिन्छौँ र उनीहरूबाट उत्पादन भएका लार्भा पनि हामीले नै खरिद गछौँ ।’ यसरी ठूला परिमाणमा लार्भा खरिद गरेर प्रोटिन सप्लिमेन्ट बनाउनुका साथै दाना पनि नेपालमै उत्पादन गर्ने उनको योजना छ । यसरी छानिन्छ प्रोटिनयुक्त झिँगा झिँगाको प्रजाति धेरै हुन्छन् तसर्थ सबैमा प्रोटिनयुक्त पदार्थ हुन्छन् भन्ने हुँदैनन । तर यो ब्ल्याक सोल्जर फ्लाईमा भने ६० प्रतिशतभन्दा धेरै प्रोटिन हुन्छ । सो झिँगा सामान्यतया फोहरमा भेटिन्छ । सफा ठाउँमा पनि भेटिने कालो रङको झिँगा र यो झिँगा हेर्दा उस्तै देखिने भए पनि सामान्य झिँगामा प्रोटिनको मात्रा निकै कम हुन्छ । तर्सथ कुहिने प्रकारका फोहरमा यस प्रजातिको झिँगा र यसका लार्भाहरू भेटिने गर्दछन् । यो विशेषगरी इन्डोनेसिया, मलेसियालगायतका देशमा बढी पाइन्छ । मौसम अनुकूल भएकै कारण सो ठाउँमा बाह्रै महिना पाल्न सकिन्छ । तर, नेपालमा भने त्यो अवस्था छैन । यहाँ वसन्त याममा मात्र पाल्न सकिन्छ । किनभने यस प्रजातिको झिँगा न्यूनतम २० डिग्री सेल्सियसदेखि ३० डिग्री सेल्सियससम्म मात्रै बाँच्छ । त्यसैले बाह्रै महिनाका लागि पाल्नका लागि तापक्रम

सञ्चालनमा आइसकेका स्टार्टअप व्यवसायीलाई लक्षित गर्दै आइडिया स्टुडियोले वर्ल्डलिंकको सहकार्यमा व्यावसायिक क्षमता अभिवृद्धिसम्बन्धी तालिम दिने भएको छ । ‘स्केलअप एक्सिलेटर’ नामक उक्त कार्यक्रममा प्रशिक्षण वर्ल्डलिंकका म्यानेजिङ डाइरेक्टर दिलीप अग्रवालले दिनेछन् । उनी ईओ स्केलअप एक्सिलेटरतर्फका मान्यताप्राप्त प्रशिक्षक हुन् । कार्यक्रमका लागि आइडिया स्टुडियोले स्टार्टअप व्यवसायीहरूमा आवेदन माग गरिसकेको छ । जेठको तेस्रो हप्ताबाट सुरु हुने कार्यक्रममा आवेदकले आइडिया स्टुडियोको वेबसाइटमा गएर फ्रि स्केलअप एक्सिलेटर प्रोग्राम नामक गुगल फर्म भर्नुपर्नेछ । कार्यक्रममा सहभागी हुन शुल्क लाग्दैन । यो कार्यक्रमको उद्देश्य उद्यमीहरूलाई आफ्नो व्यवसाय वृद्धि गर्न मद्दत गर्नु र उनीहरूमा सफल उद्यमी बन्न चाहिने नेतृत्व र सीप विकास गर्नु हो । यो कार्यक्रमले पहिलो चरणमा रहेका व्यवसायका लागि व्यावसायिक सहयोग गर्नेछ ।